Taliban hərəkatının ali lideri nəzarəti gücləndirir

Sahibzadə M. Usman
_________________________________
Əfqanıstanın hərbi aktivlərinə nəzarəti gücləndirmək üçün mühüm addım ataraq, Talibanın ali lideri Hibatullah Axundzadə bilavasitə nəzarəti və icazəsi altında hərbi texnikanın paylanması və istifadəsini mərkəzləşdirən fərman verib. Bu addım Əfqanıstanın geniş arsenalının idarə edilməsində həlledici dönüş nöqtəsidir, xüsusən ABŞ və müttəfiq qüvvələrin geri çəkilməsi zamanı geridə qalan silah və avadanlıqlara diqqət yetirir. Fərman hələ də qeyri-sabitliklə mübarizə aparan və onilliklər boyu davam edən münaqişələrdən çıxan bir ölkədə hərbi resursların idarə edilməsinin mürəkkəbliyini vurğulamaqla həm daxili, həm də xarici narahatlıqları həll etmək məqsədi daşıyır.

Hibətullah Axundzadənin hərbi texnikaya birbaşa nəzarəti öz üzərinə götürməsi onun hakimiyyəti cəmləşdirmək və komandanlıq zəncirini sadələşdirmək niyyətini əks etdirir. Nəzarəti mərkəzləşdirməklə ali rəhbər bu resurslardan hər hansı icazəsiz istifadənin qarşısını almağa çalışır ki, bu da düzgün idarə olunmazsa, daxili münaqişələrə səbəb ola bilər və ya hətta regional təhlükəsizliyə təhlükə yarada bilər. Bu fərman Talibanın rəhbərliyi daxilində güc dinamikasında əhəmiyyətli dəyişikliyə işarə edir, müdafiə naziri Yaqub və daxili işlər naziri Siracuddin Haqqani kimi əsas fiqurların səlahiyyətlərini məhdudlaşdırır, əvvəllər Əfqanıstanın hərbi aktivləri üzərində əhəmiyyətli təsirə malikdir.

Fərman qonşu ölkələrin Əfqanıstan daxilində nəzarətsiz silah axını ilə bağlı artan narahatlıqlarına birbaşa cavab kimi görünür. Taliban 2021-ci ilin avqustunda hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra ABŞ-ın verdiyi silahların icazəsiz qrupların, o cümlədən ekstremist qruplaşmaların və yerli milislərin əlinə keçməsi ilə bağlı çoxsaylı məlumatlar var. Bu silahların regional münaqişələrdə və ya sərhədləri keçmək üçün istifadə olunma potensialı Pakistan, İran və Mərkəzi Asiya dövlətləri kimi ölkələri narahat edib. Bölüşdürmə prosesinə nəzarəti ələ keçirməklə Axundzadə bu hərbi resurslardan sui-istifadənin qarşısını almağı hədəfləyir ki, bu da əks halda daha geniş regionda sabitliyi poza bilər. Bu addım qonşu ölkələri Talibanın Əfqanıstanın transsərhəd terrorizm və ya üsyançı fəaliyyətlər üçün bazaya çevrilməsinin qarşısını almaq üçün addımlar atdığına inandırmaq cəhdi kimi qiymətləndirilə bilər.

Müdafiə naziri Yaqub və Daxili İşlər Naziri Haqqani də daxil olmaqla, yüksək vəzifəli Taliban liderlərinin səlahiyyətlərini məhdudlaşdırmaq qərarı Taliban iyerarxiyası daxilində əsas güc mübarizələrini ortaya qoyur. Həm Yaqub, həm də Haqqani öz fraksiyaları və sadiqləri olan nüfuzlu şəxslərdir və tarixən hərbi qərarlar üzərində əhəmiyyətli nəzarətə malik olublar. Axundzadənin fərmanı faktiki olaraq onların gücünü azaldır və onun Talibanın hərbi aparatına nəzarəti gücləndirmək niyyətindən xəbər verir. Gücün bu şəkildə mərkəzləşdirilməsi Taliban rəhbərliyində çəkişmələrə səbəb ola bilər, çünki bu, qurulmuş güc balansını dəyişdirir. Bununla belə, bu, Əfqanıstanın hərbi aktivlərinin idarə edilməsinə daha intizamlı və vahid yanaşma ilə nəticələnə bilər, daxili döyüşlər riskini və silahların potensial sui-istifadəsini azalda bilər.

Əfqanıstanda hərbi silah və texnikanın nəzarətsiz paylanması uzun müddətdir ki, təkcə ölkənin özü üçün deyil, həm də qonşuları üçün qeyri-sabitlik mənbəyi olub. Əfqanıstanda ABŞ istehsalı olan qabaqcıl silahların olması bu aktivlərin sərhədləri keçərək Pakistan, İran və ya Mərkəzi Asiya respublikalarında münaqişələrdə istifadə edilməsi qorxusunu artırıb. Axundzadənin fərmanı daha sərt nəzarət tədbirləri həyata keçirməklə və hərbi resurslardan yalnız onun birbaşa əmri ilə istifadə olunmasını təmin etməklə bu riskləri azaltmağa çalışır. Bu addım Əfqanıstanın məsaməli sərhədləri boyunca fəaliyyət göstərən üsyançı qrupların və digər qeyri-dövlət subyektlərinin əlinə silah axınının qarşısını almaq məqsədi daşıdığı üçün regional təhlükəsizliyin yaxşılaşdırılmasında mühüm rol oynaya bilər.

Bu fərmanın verilməsinin əsas səbəblərindən biri, xüsusilə Əfqanıstanın şərq əyalətlərində hərbi texnikanın icazəsiz paylanması ilə bağlı artan narahatlıqdır. Bu ərazilər tez-tez qaçaqmalçılıq və silah alveri ilə məşğul olan müxtəlif silahlı qrupların və fraksiyaların əhəmiyyətli fəaliyyətinin şahidi olub. Axundzadənin göstərişi silahların bölüşdürülməsinə nəzarətin gücləndirilməsi və onların Taliban hakimiyyətinə və ya regional sülhə təhlükə yarada biləcək qruplara yönəldilməsi ehtimalının azaldılması yolu ilə bu problemi birbaşa həll etmək cəhdi kimi qiymətləndirilə bilər. Bu addımın hərbi resursların icazəsiz aktyorlar üçün əlçatanlığını məhdudlaşdırmaqla daxili təhlükəsizliyi gücləndirəcəyi və beləliklə, mürəkkəb silahlara çıxışın yaratdığı potensial üsyanların və ya toqquşmaların qarşısını alacağı gözlənilir.

Taliban üçün Əfqanıstanın hərbi aktivləri üzərində nəzarəti saxlamaq təkcə onların daxili sabitliyi üçün deyil, həm də daha geniş siyasi məqsədləri üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Axundzadənin komandanlığı altında Taliban rəhbərliyi üsyançı qrupdan idarəedici hakimiyyətə keçid kimi çətin vəzifə ilə üz-üzədir. Özlərini qanuni güc kimi təsdiqləmək üçün onlar hərbi resurslar üzərində nəzarəti nümayiş etdirməli və onlardan sui-istifadənin qarşısını almalıdırlar. Fərman, sabit və mütəşəkkil hökumət imicinin proyeksiyası üçün vacib olan nizam-intizamlı və mərkəzləşdirilmiş hərbi strukturun yaradılması səylərinin bir hissəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Nəzarəti mərkəzləşdirməklə Axundzadə həm yerli tərəfdarlarına, həm də beynəlxalq müşahidəçilərə Talibanın ölkənin hərbi aktivlərini məsuliyyətlə idarə etmək iqtidarında olduğu mesajını vermək məqsədi daşıyır.

Fərman daha böyük nəzarətə doğru bir addım olsa da, onun icrası ciddi çətinliklərlə üzləşə bilər. Talibanın güc strukturunun qeyri-mərkəzləşdirilmiş təbiəti, yerli komandirlərin və qəbilə liderlərinin təsiri ilə birləşərək, mərkəzləşdirilmiş nəzarəti həyata keçirmək səylərini çətinləşdirə bilər. Bundan əlavə, Yaqub və Haqqani kimi yüksək vəzifəli şəxslərin səlahiyyətlərinin azalması müqavimətə və hətta daxili mübahisələrə səbəb ola bilər ki, bu da Taliban rəhbərliyinin birliyini potensial olaraq zəiflədə bilər. Bu direktivin uğuru böyük ölçüdə Axundzadənin və onun sadiq adamlarının Taliban daxilindəki müxtəlif fraksiyalar arasında uyğunluğu təmin etmək bacarığından asılı olacaq.

Beynəlxalq cəbhədə bu addım hərbi silahların yayılmasının qarşısını almaq və bu aktivlərin regional münaqişələrə töhfə vermə riskini azaltmaq istiqamətində müsbət addım kimi qiymətləndirilə bilər. Bununla belə, Talibanın mərkəzi rəhbərliyinin ölkə daxilində, xüsusən də ucqar və mübahisəli ərazilərdə səpələnmiş böyük hərbi texnika ehtiyatlarını effektiv şəkildə izləyə və nəzarət edə biləcəyini görmək lazımdır.

Hibətullah Axundzadənin hərbi silah və texnikanın paylanması və istifadəsi ilə bağlı fərmanı Əfqanıstanın hərbi resurslarının idarə edilməsində Talibanın yanaşmasında həlledici dəyişikliyi göstərir. Nəzarəti birbaşa nəzarəti altında mərkəzləşdirməklə Axundzadə həm daxili hakimiyyət mübarizələrini, həm də xarici narahatlıqları həll etmək məqsədi daşıyır və daha intizamlı və vahid hərbi komandanlıq yaratmaq niyyətində olduğunu göstərir. Bu addım Əfqanıstanın sabitliyi və regional təhlükəsizliyi üçün əhəmiyyətli nəticələrə malikdir, çünki o, qabaqcıl silahlardan sui-istifadənin qarşısını almağa və icazəsiz iştirakçılara silah axınının qarşısını almağa çalışır. Bu direktivin həyata keçirilməsində problemlər qalmasına baxmayaraq, fərman Talibanın ali liderinin hakimiyyəti birləşdirmək və bacarıqlı idarəedici orqan obrazını yaratmaq üçün strateji səyini əks etdirir. Əfqanıstan münaqişədən sonrakı mənzərəsini dəyişməyə davam etdiyi üçün bu təşəbbüsün uğuru ölkənin gələcək təhlükəsizlik dinamikasının formalaşmasında həlledici rol oynaya bilər.скачать dle 12.1