Qlobal Təhsil Sistemnin dağılan(dağıdılan) Arxitekturası

Beynəlxalq tərəfdaşlıq üzrə keçmiş Avropa komissarı kimi mən təhsilin həm dəyişdirici gücünün, həm də inkar edildiyi zaman dağıdıcı nəticələrin şahidi olmuşam. Papua Yeni Qvineyanın kənd yerlərində kitabsız məktəbə getmək üçün saatlarla piyada gedən uşaqdan tutmuş, İordaniyadakı təhsili münaqişə nəticəsində yarımçıq qalmış qaçqın qıza və ailəsi məktəb haqqını ödəyə bilməyən Uqandada gəncə qədər hamısı daha yaxşısına layiqdirlər.

Bununla belə, 2030-cu ilə qədər hamı üçün keyfiyyətli təhsili təmin etmək öhdəliyimiz bir ipdən asılıdır. YUNESKO-nun yeni rəqəmlərinə görə, hazırda 272 milyon uşaq, yeniyetmə və gənc məktəbə getmir ki , bu da əvvəllər hesabladığımızdan 21 milyon çoxdur. Aşağı gəlirli ölkələrdə hər on şagirddən yalnız biri ibtidai məktəbin sonuna qədər oxumaq üzrə minimum bacarıq əldə edir . Bu uşaqlar uğursuz deyil, əlavə etməyə tələsirəm. Biz onları məğlub edirik.

Təhsilin əhəmiyyəti ilə bağlı öhdəlik və ya anlayış çatışmamazlığı yoxdur. Əlimizdə olan, maliyyə arxitekturamızın əsaslı dağılımıdır. Ölkələr 2030-cu ilə qədər məktəbdən kənarda qalanların sayını 165 milyon azaltmaq üçün milli öhdəliklər yazıblar, lakin aşağı və aşağı orta gəlirli ölkələr hədəflərinə çatmaq üçün illik ən azı 97 milyard dollar maliyyə çatışmazlığı ilə üzləşirlər. Bu qrupun ən yoxsul ölkələrində milli təhsil hədəflərinə çatmaq üçün xərclərin yarısı qarşılanmamış qalır.

Belə kontekstlərdə kənar yardım həyat xəttini təmsil edir. Qambiya və Mərkəzi Afrika Respublikası kimi ölkələrdə beynəlxalq yardım bütün dövlət təhsil xərclərinin yarısına qədərini təşkil edir. Lakin bu kritik dəstək sistemi təkcə qeyri-adekvat deyil; fəal şəkildə pisləşir.

Birincisi, ehtiyac və bölgü arasında ciddi uyğunsuzluq var. Təhsil yardımının yalnız beşdə biri aşağı gəlirli ölkələrə, məhz maliyyə boşluqlarının ən ciddi olduğu ölkələrə çatır. Formativ ibtidai illəri əhatə edən əsas təhsilə dəstək zəifləyir və diqqət orta və ya ali təhsilə yönəlir. Bu arada, biz 2010-cu ildən bəri təqaüd xərclərinin 80% artdığını görə bilərik. Bu, layiqli investisiyadır, lakin ilk növbədə hələ oxuya bilməyən milyonlarla uşaq üçün deyil, ali təhsil sistemlərini idarə edə bilən orta sinif tələbələrinin xeyrinədir.

Bəlkə də ən qorxulusu qarşıda duran şeydir. YUNESKO-da Qlobal Təhsil Monitorinqi (GEM) Hesabatının yeni hesabatı göstərir ki, qlobal siyasətlə yekunlaşaraq, təhsilə yardımın 2023-2027-ci illər arasında dörddə birinə qədər azalacağı proqnozlaşdırılır. Bu proqnozlaşdırılan ixtisarlar Liberiya və Çad kimi bəzi aşağı gəlirli ölkələrdə təhsil xərclərini iki dəfə azalda bilər.

Donorlar arasında qrantlardan kreditlərə keçid bu böhranı daha da artırır. Hazırda təhsilə yardımın 60%-i qrantlar vasitəsilə həyata keçirilir – digər sektorlar üçün olduğundan daha çox – lakin kreditlərə artan üstünlük bu balansı təhlükə altına qoyur. Bu tendensiya bir çox ölkələrin artıq mübarizə apardığı borc yükünü əlavə etmək riski daşıyır: 2,1 milyard insan təhsildən daha çox borc xidmətinə pul xərcləyən ölkələrdə yaşayır. Əgər onlar fiskal vəziyyətdə qalmaqla mübarizə aparırlarsa, biz ölkələrdən uşaqlarının gələcəyinə sərmayə qoymalarını necə xahiş edə bilərik?

İanələr həmişə xoş qarşılansa da, onların ödənilmə üsulu həmişə çox təsirli olmur. İkitərəfli yardım getdikcə daha çox milli sistemlərdən yan keçir, bunun əvəzinə maliyyə layihələrinin maliyyələşdirilməsinə meyl edir, onları ölçmək, izləmək və evdə vergi ödəyiciləri üçün uçot etmək daha asandır. Çoxtərəfli təşkilatların 60%-i ilə müqayisədə ikitərəfli donorların vəsaitlərinin yalnız 17%-i resipiyent hökumətlər vasitəsilə ötürülür. Ən ekstremal misallarda belə parçalanmış ödənişlər o deməkdir ki, hər bir ölkə üzrə donorların sayı iyirmidən yuxarıdır və nazirliklərin idarə etməsi üçün böyük bir inzibati başağrısı qoyur.

Humanitar böhranlar qlobal miqyasda çoxaldıqca, donorlar təbii olaraq ehtiyatları fövqəladə hallara cavab tədbirləri üçün yönləndirirlər. Bununla belə, burada bir anlaşılmazlıq var. GEM Report və Education Cannot Wait-in yeni araşdırmasına görə , inkişaf yardımının artan payı fövqəladə hallar və uzun sürən böhranlar zamanı təhsilə yönəldilir. 2021-ci ildə fövqəladə hallarda təhsilə xərclənən hər on dollardan doqquzu inkişaf yardımından əldə edilib. Maliyyənin azaldığı bir dövrdə bu kimi aydınlıq çox vacibdir.

Bu həftənin sonunda keçiriləcək İnkişaf üçün Maliyyələşdirmə üzrə Dördüncü Beynəlxalq Konfrans bu çağırışların bəzilərinin həlli üçün mühüm fürsət təqdim edir, lakin biz öz yanaşmamızı əsaslı şəkildə yenidən nəzərdən keçirməyə hazır olduğumuz halda.

Düşünməyin ki, bizim resurslarımız yoxdur. Biz edirik. Cəmi iki gün yarımlıq illik hərbi xərclər ildə təhsilə ayrılan yardımın məbləğinə bərabərdir. Amma bizə siyasi iradə lazımdır. Beynəlxalq ictimaiyyət etiraf etməlidir ki, təhsilin maliyyələşdirilməsi xeyriyyəçilik deyil, bu, bizim ortaq gələcəyimizə qoyulan sərmayədir və bununla da daha sülhsevərdir.

Dünya liderlərinin müzakirə edəcəyi bu ay keçiriləcək konfransın yekun sənədinə hamı üçün inklüziv, ədalətli və keyfiyyətli təhsil üçün adekvat maliyyələşdirməni dəstəkləmək öhdəliyi daxildir. Buna diqqətlə nəzarət etmək lazımdır. Donor ölkələr ümumi milli gəlirlərinin 0,7%-ni rəsmi inkişaf yardımına ayırmaq öhdəliyini yerinə yetirməyiblər, eyni zamanda öz töhfələrini 2000-ci ildən bəri görünməmiş səviyyələrə endirmək yolundadırlar. Əlbəttə, keçmiş səhvlərdən dərs almaq üçün heç vaxt gec deyil. Ölkədə və qlobal səviyyədə təhsil sahəsində çalışanların hamısı donorlara yardımın effektivliyinə, xüsusən də sahiblik və uyğunlaşmaya dair Paris Bəyannaməsinin prinsiplərinə hörmət etməyi xatırlatmalıdırlar.

Nəticə sənədi həm də beynəlxalq maliyyə arxitekturasında islahatların aparılmasını və borclanmanın sarsıdıcı xərclərinin həllini tələb edir. 2015-ci ildən bəri artan borcun təzyiqi altında təhsilin ümumi dövlət xərclərində orta payı 0,7 faiz bəndi, orta gəlirli ölkələrdə isə 2 faiz bəndi qədər azalıb. Bu cür islahatlar kifayət qədər tez baş verə bilməz.

Biz dünyanın ən yoxsul ölkələrinə borc yüklərini azaltmağın yollarını tapmağa borcluyuq. Təhsil üçün borc mübadiləsi artıq İndoneziya və Almaniya (2002-2011), Peru və İspaniya (2006-2017) və Kot-d'İvuar və Fransa (2023) arasında uğurla həyata keçirilib. Belə innovativ üsullar genişləndirilməli və araşdırılmalıdır.

Anlamaq lazım olan məqam ondan ibarətdir ki, hərəkətsizliyin dəyəri fərdi faciədən çox-çox kənara çıxır. Daha yaxşı təhsilli əhalisi olan ölkələr daha möhkəm, daha innovativ və daha sülhsevərdir. Onlar iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə aparmaq, bərabərsizliyi azaltmaq və davamlı iqtisadiyyatlar qurmaq üçün daha yaxşı təchiz olunublar. Təhsil bütün digər tərəqqinin asılı olduğu təməldir. Məsələ bizim qlobal miqyasda təhsili lazımi şəkildə maliyyələşdirə biləcəyimizdən getmir. İmkanımız olub-olmamasıdır.скачать dle 12.1