Çin-ABŞ:Körfəz və Yaxın Şərqdə artan hərbi rəqabətiin pozulan balansı

Pekinin siyasi, kəşfiyyat və təhlükəsizlik dairələri ABŞ-ın Qətər, Bəhreyn və Küveyt kimi bir neçə körfəz dövlətinə yayılmış çoxlu sayda hərbi bazası ilə, xüsusən də regionda güclü hərbi mövcudluğu nəzərə alınmaqla, Körfəz və Yaxın Şərqdə ABŞ hərbi bazalarının yayılmasından narahatdır . Çin hərbi dairələri hesab edir ki, Körfəz və Yaxın Şərqdə Çin-ABŞ hərbi rəqabəti regionda Vaşinqtonla gərginliyin artmasına səbəb ola bilər, xüsusən də Çin bir neçə ərəb, İslam və Körfəz dövlətləri arasında hərbi təsirini artırmağa çalışır.

Çin son vaxtlar bölgədəki geniş iqtisadi maraqlarını qorumaq üçün Yaxın Şərqdə bir sıra hərbi bazalar yaratmağa çalışır. Çin infrastruktur və enerjiyə sərmayələri əhatə edən “Bir kəmər və yol” təşəbbüsü vasitəsilə regionda təsirini artırmağa çalışır. Bu arada ABŞ Çinin bu fəaliyyətini regiondakı nüfuzuna meydan oxuyur. Çin həmçinin regionda sülhyaratma və təhlükəsizlik səylərində iştirak etməyə çalışır ki, bu da bu kontekstdə ABŞ-la güclü hərbi rəqabətə səbəb ola bilər.

Çinin mühüm infrastruktur sərmayələri onun Körfəz və Yaxın Şərqdə təhlükəsizlik mövcudluğunu gücləndirməkdə əsas rol oynayır. Çin müəyyən sektorlarda dövlət nəzarətində olan müəssisələrin Çinin hərbi aktivlərinə xidmət göstərə bilməsini tələb edir ki, bu da Çinin xaricdəki maraq şəbəkəsinə xidmət etmək üçün kommersiya və hərbi mövcudluğu arasındakı bölgü xətti haqqında müzakirələrə səbəb olur. Dövlətin nəzarətində olan kommersiya müəssisələri ilə Çinin hərbi mövcudluğu və təsirinin “hərbi-mülki birləşmə” adlandırılan bu eyni vaxtda birləşməsi Yaxın Şərqdə dilemma yaradır. Birləşmiş Ştatlar ehtiyat edir ki, Çinin limanlara və sənaye komplekslərinə artan sərmayələri, ilk növbədə, Çin və onun regiondakı və dünyadakı tərəfdaşları arasında ticarəti təşviq etmək məqsədi daşıyır, eyni zamanda, Çin dəniz qüvvələrini dəstəkləyəcək və Çinə regionda hərbi mövcudluğunu genişləndirməyə kömək edəcək.

Nəzərə alın ki, Çin 2017-ci ildə ilk xaricdəki hərbi obyektini və bazasını Cibutidə yaradıb. Bu Çin hərbi bazası strateji cəhətdən Bab Əl-Məndeb boğazından cəmi 110 kilometr aralıda, Avropa və Asiya arasında malların daşınması üçün əsas gəmi gəmisi olan Süveyş kanalının yanında yerləşir. Hələ Çin rəsmi olaraq Cibutidəki hərbi bazasının açılışını elan etməmişdən əvvəl, Çin şirkətləri limanları inkişaf etdirmək, dəmir yolları və hava limanları tikmək və genişlənən azad ticarət zonası yaratmaq üçün Cibutiyə milyardlarla dollar xərcləmişdilər. Bu o deməkdir ki, Çinin Cibutiyə yanaşması bir sıra çinli hərbi ekspertlər və beyin mərkəzlərinin “əvvəlcə mülki, sonra isə hərbi” kimi təsvir etdikləri üçün xarakterikdir. Bu Çin strategiyasına əsasən, Çin kommersiya məqsədləri üçün infrastruktura sərmayə qoydu və daha sonra onu dünyadakı Çin hərbi bazalarını dəstəkləmək üçün çevirdi. Çinli hərbi ekspertlər Cibuti bazasını mühüm ticarət yollarının təhlükəsizliyinə kömək edən strateji qala kimi təsvir edirlər. Çində o, “strateji döngə” və ya “Zhànlüè zhīdiǎn” (战略支) kimi tanınır.

Digər tərəfdən, Çin Körfəz və Yaxın Şərqdə ABŞ-ın hərbi nüfuzuna meydan oxuyaraq və Çinin J-20 kimi tanınan beşinci nəsil gizli qırıcılarını bir sıra Körfəz ölkələrinə satmaqla bəzi Yaxın Şərq ölkələri ilə hərbi əməkdaşlığı genişləndirir. Bu, ABŞ-ın F-35 kimi tanınan beşinci nəsil gizli qırıcılarını, xüsusən də Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və Bəhreynə satmaqdan imtina etdikdən sonra baş verir. Bu, İsrailin Yaxın Şərqdə keyfiyyətli hərbi üstünlüyünü qorumaq bəhanəsi ilə BƏƏ ilə İbrahim razılaşmasına baxmayaraq baş verdi. Bu məqsədlə Çin Amerikanın bu boşluqlarından istifadə edərək, bir neçə ərəb və körfəz dövlətlərinə, xüsusən də Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri və Səudiyyə Ərəbistanına qabaqcıl Çin silahlarını sataraq və Əmirlik, Səudiyyə və sonra Misir qüvvələrini öyrətməklə gizli döyüş təyyarələrinin satışını artırdı. Çinin Körfəz ölkələrinə və bölgəyə silah satışı Çinin regionda təhlükəsizlik sahəsində irəliləyişlərinin başqa bir xüsusiyyətidir. Pekin BƏƏ, İraq, İordaniya, Səudiyyə Ərəbistanı, Misir və Mərakeşə, habelə Hindistana qarşı son müharibəsində onlardan istifadə edən müttəfiqi Pakistana satdığı və ixrac etdiyi silahlı pilotsuz uçuş aparatları (PUA) və beşinci nəsil gizli qırıcılar bazarını uğurla hədəfə alıb.

ABŞ-ın artan hərbi mövcudluğunun Körfəz və Yaxın Şərqdə Çin təsirinə təsiri ilə bağlı ABŞ iddia edir ki, ABŞ-ın bu cür hərbi mövcudluğu regiondakı bəzi ölkələrin maraqlarını təhlükəsizlik təhdidlərindən qoruyur və regional sabitliyə töhfə verir. Bunun əksinə olaraq, ABŞ-ın hərbi mövcudluğu həm Çin, həm də onun müttəfiqi İran üçün narahatlıq mənbəyidir və bunu ABŞ-ın qəyyumluğu vasitəsilə bu ölkələrin daxili işlərinə müdaxilə kimi qiymətləndirir. ABŞ və Çin arasında gərginliyin artması regionda təhlükəsizlik mənzərəsini çətinləşdirə bilər, xüsusən də hər bir ölkə digərinə qarşı təsirini gücləndirməyə çalışır. Bir sözlə, Çin və Amerikanın maraqları Yaxın Şərqdə bir-birinə qarışıb, iqtisadi rəqabətdə, bəzi ölkələrlə hərbi əməkdaşlıqda, hər bir ölkənin regionda təsir imkanlarını artırmaq cəhdlərində özünü göstərir.

İran tərəfdən , İsrailin Qəzza zolağına təcavüzünə başladıqdan sonra ABŞ ordusunun İranın bir neçə nüvə obyektini hədəf almasına cavab olaraq İranın Qətər Əl-Udeyd aviabazasına hücumu bir çox müşahidəçilər, xüsusilə də Qətərlilər üçün sürpriz oldu. Qətər Əl Udeid Hava Bazası Dohanın cənub-qərbində yerləşən ABŞ-ın Yaxın Şərqdəki ən görkəmli bazalarından biridir. Orada 11 mindən çox ABŞ əsgəri yerləşdirilib. Qətər Əl Udeid Hərbi Hava Bazasının əhəmiyyəti onun Yaxın Şərqdəki ən böyük ABŞ hərbi bazası olmasında və ABŞ Mərkəzi Komandanlığının və ABŞ Hərbi Hava Qüvvələrinin Mərkəzi qərargahının yerləşməsindən ibarətdir. Bu səbəblərdən İranın Qətər hava bazasına hücumu ABŞ-ın İrana hərbi zərbələr endirmək üçün istifadə etməsinə cavab idi.

Çin və İranın ABŞ-ın körfəzdəki mövcudluğuna qəti etirazı həm İran, həm də Çin siyasi və hərbi rəsmilərinin çoxsaylı bəyanatlarında və bəyanatlarında aydın görünür. Bölgədəki hər insident, eskalasiya və ya böhran zamanı birbaşa Çinin dəstəyi ilə İranın bəyanatları ortaya çıxır. Bu bəyanatlar açıq və ya üstüörtülü şəkildə ABŞ-ın hərbi mövcudluğunu Körfəz regionunda sabitliyi pozan amil kimi göstərir, Körfəz ölkələrinin öz təhlükəsizliklərini qorumağa qadir olduğunu, İranın bu varlığın yaratdığı istənilən təhlükəyə cavab verəcəyini və Çinin İran tərəfdaşının maraqlarını qoruyacağını bildirir. ABŞ-ın İranın bir sıra nüvə obyektlərinə basqınlarından sonra İranın ali dini lideri Əli Xamneyinin müşaviri Əli Əkbər Vilayəti bir neçə təhdidlə çıxış edərək bildirib ki, “İran ABŞ-ın nüvə obyektlərinə zərbələr endirmək üçün istifadə etdiyi bazaları qanuni hədəflər hesab edəcək və artıq Yaxın Şərqdə ABŞ-a yer yoxdur”. Ümumiyyətlə, Amerikanın hərbi mövcudluğunun tarixi, bazaları vasitəsilə bir sıra Körfəz dövlətlərinə yayılaraq, “Səhra Fırtınası” kimi tanınan 1991-ci il Körfəz Müharibəsindən sonrakı strateji tərəfdaşlıqlara gedib çıxır. Birləşmiş Ştatlar Küveyti işğal etmiş İraq qüvvələrini ölkədən çıxarmaq üçün beynəlxalq koalisiyaya rəhbərlik edərkən, bir neçə Körfəz dövləti müharibə zamanı və müharibədən sonra Vaşinqtonla müdafiə sazişləri imzaladı. Amerikanın Körfəzdəki mövcudluğunu dəqiq izləmək çətindir, çünki bu mövcudluq sabit hərbi bazalarla məhdudlaşmır, həm də döyüş gəmiləri, təyyarədaşıyanlar və digər aktivləri əhatə edir. Bundan əlavə, qoşunların sayı və onların missiyaları daim dəyişir.

Yaxın Şərqdəki Amerika hərbi bazaları Qəzza zolağında müharibə başlayandan bəri ciddi və qaçılmaz təhlükəyə məruz qalıb. İraq və Suriyadakı Amerika bazaları pilotsuz təyyarələrlə bombalanıb və buna görə məsuliyyəti İranın dəstəklədiyi bir neçə İraq silahlı qruplaşması öz üzərinə götürüb. Pentaqon bu qruplaşmaları İran İnqilab Keşikçiləri Korpusuna yaxın olmaqda ittiham edir. İraqın şimalındakı Ərbil hava limanı yaxınlığındakı ABŞ bazası da Qəzza müharibəsindən dərhal sonra pilotsuz uçuş aparatları tərəfindən hədəfə alınıb. İraq İslami Müqavimət Hərəkatı bir bəyanatda bildirib ki, “Amerikanın İraq və regiondakı işğalçı qüvvələrinə müqavimət göstərməyə yanaşmamızın davamı olaraq və sionist varlığın Qəzza zolağında xalqımıza qarşı törətdiyi qırğınlara cavab olaraq, İraq İslami Müqavimətinin mücahidləri İraqın şimalındakı Erbilnes hava limanı yaxınlığındakı Amerika bazasına hücum ediblər. Amerikanın hərbi maraqlarını qorumaq üçün ABŞ Ordusu qüvvələri Əl-Ömər neft yatağı və İraqdakı Konoko təbii qaz yatağı ətrafında hava hücumundan müdafiə şəbəkəsini gücləndirib, Əl-Ömər neft yatağı üzərində müşahidə şarı əlavə edib və Konoko bazası ətrafında zenit raketləri yerləşdirib. Deyr əz-Zor Qubernatorluğunda Əl-Ömər neft yatağından Deyr əz-Zor əyalətinin kəndlərində ən böyük qeyri-qanuni hərbi bazası kimi istifadə edən ABŞ qüvvələri, bazanın ətrafındakı hərəkətləri aşkar etmək üçün yüksək ayırdetmə qabiliyyətinə malik müşahidə texnologiyası ilə təchiz edilmiş müşahidə şarını havaya buraxıb. Nəzərə alsaq ki, Suriyanın şərqindəki Deyr əz-Zor çölündəki ABŞ hərbi bazaları İsrailin Qəzza zolağında apardığı müharibəyə cavab olaraq hücumların əksəriyyətinə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürən İraq İslami Müqavimət Hərəkatının dəfələrlə hücumlarına məruz qalıb.

ABŞ-ın Tehranın nüvə obyektlərinə qarşı qarşıdurması başlamazdan əvvəl, Çinin kəşfiyyat, hərbi və təhlükəsizlik dəstəyi ilə dəstəklənən İran bəyanatlarının hamısı iki tərəf arasında nüvə danışıqlarında potensial pozulmadan sonra Vaşinqtonun hərbi müdaxilə edəcəyi təqdirdə regiondakı ABŞ bazalarını hədəf alacağı ilə hədələmək məqsədi daşıyırdı. İranın müdafiə naziri Əziz Nasserzadə bildirib ki, “Tehran bölgədəki ev sahibi ölkələrindəki bütün ABŞ bazalarına çatmaq imkanına malikdir və bu bazalar hədəf alınarsa, ABŞ regionu tərk etmək məcburiyyətində qalacaq”. Hələ ABŞ-ın İrana müdaxiləsindən əvvəl İranın ali dini lideri Ayətullah Əli Xamenei ABŞ-ın müharibəyə girəcəyi təqdirdə ona cavab verəcəyini vəd etmiş və bildirmişdi ki, “Amerikalılar bilməlidirlər ki, ABŞ-ın istənilən hərbi müdaxiləsi qaçılmaz olaraq düzəlməz zərərlə müşayiət olunacaq”.

Yuxarıdakı təhlilə əsasən , biz görürük ki, Birləşmiş Ştatlar və Çin arasında rəqabət qlobal və regional miqyasda gücləndikcə, bu rəqabətin əks-sədası Yaxın Şərq və Şimali Afrikaya çatıb, burada Çin getdikcə daha çox ABŞ-ın regionda təhlükəsizlik çətirinə arxalanmaqdan imtina edir.скачать dle 12.1