Qəzza: İtmiş insanlığın dünya üzərində dolaşan kabusu

A.Qafqazlar
_______________________________________
Fələstin ərazilərində kiçik və sıx məskunlaşan Qəzza zolağı bütün dünyanın diqqətini çəkən humanitar böhranın episentrinə çevrilib. Onilliklər ərzində Qəzza həddindən artıq zorakılığa, yoxsulluğa və siyasi qeyri-sabitliyə məruz qalıb. Bununla belə, İsrail və HƏMAS arasında davam edən blokada və təkrarlanan hərbi münaqişələr, eləcə də Fələstin cəmiyyətində daxili parçalanmalar onsuz da ağır vəziyyəti daha da gərginləşdirib. Qəzzada insanlıq itkisi müharibənin mülki əhaliyə dağıdıcı təsirində, infrastrukturun dağıdılmasında və əsas insan hüquqlarının pozulmasında görünür. Sadə qəzzalıların əzabları beynəlxalq ictimaiyyətin mənəvi məsuliyyəti, siyasi həll yollarının uğursuzluğu və insan haqlarına daha geniş təsirləri ilə bağlı ciddi suallar doğurub.

Münaqişənin insan dəyəri

Qəzzada insanlıq itkisi, ilk növbədə, davam edən İsrail-Fələstin münaqişəsinin insana baha başa gəlməsinin nəticəsidir. Qəzzanın blokadası 2007-ci ildə başlayandan və hər bir sonrakı hərbi əməliyyatla zorakılığın ən ağır yükünü mülki şəxslər çəkiblər. İnsan haqları təşkilatlarının hesabatlarına görə, hava hücumları, artilleriya bombardmanları və qurudan basqınlar nəticəsində minlərlə mülki şəxs, o cümlədən qadınlar və uşaqlar ölüb və ya yaralanıb. 2014-cü ildə “Qoruyucu Kənar” əməliyyatı kimi tanınan Qəzza Müharibəsi xüsusilə dağıdıcı olub və nəticədə böyük əksəriyyəti mülki şəxslər olmaqla 2200-dən çox fələstinli həlak olub. 2021 və 2023-cü illərdəki ən son eskalasiyalar yalnız bu kütləvi mülki itki tendensiyasını davam etdirdi.

Qəzza əhalisinə psixoloji təsirini qiymətləndirmək olmaz. Uşaqların nəsilləri müharibə zonasında böyüyüb, travma, qorxu və daimi ölüm və ya yaralanma təhlükəsi ilə üzləşiblər. Qəzzada bir çox uşaq zorakılıq təcrübələrinə görə travma sonrası stress pozğunluğu (TSSB), narahatlıq və depressiyadan əziyyət çəkir. Xəstəxanaların sıxıldığı və əsas tibbi ləvazimatların çatışmazlığı ilə psixi sağlamlıq xidməti demək olar ki, mövcud deyil və bütün bir nəsli müharibənin travması ilə yara izi qoyur.

İnfrastrukturun və yaşayış vasitələrinin məhv edilməsi

Qəzzada infrastrukturun dağıdılması regionda insanlıq itkisinin daha bir təzahürüdür. İsrailin hava hücumları tez-tez yaşayış məntəqələrini, məktəbləri, xəstəxanaları və hətta BMT obyektlərini hədəf alıb və geniş dağıntılara səbəb olub. 2014-cü il müharibəsi zamanı Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 20.000-dən çox evin dağıldığını və ya ciddi şəkildə zədələndiyini, yüz minlərlə insanın didərgin düşdüyünü bildirdi. İqtisadiyyatı onsuz da kövrək olan bir bölgədə bu cür dağıntılar yaşayış vasitələrinə və insanların əsas ehtiyaclarını ödəmək imkanlarına fəlakətli təsir göstərir.

Bu dağıntının ən parlaq nümunələrindən biri Qəzzanın elektrik stansiyalarının və su obyektlərinin hədəfə alınmasıdır. Bu mühüm infrastruktur elementlərinin məhv edilməsi Qəzzanın çox hissəsini etibarlı elektrik enerjisi və təmiz susuz qoyub. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Humanitar Məsələlər üzrə Koordinasiya Ofisinin (OCHA) məlumatına görə, Qəzzanın suyunun 90%-dən çoxu insan istehlakı üçün təhlükəlidir və bu, ictimai sağlamlıq böhranlarını daha da artırır. Elektrik enerjisinə çıxışı məhdud olduğu üçün xəstəxanalar tez-tez sıradan çıxan generatorlara etibar etmək məcburiyyətində qalır və bu da xəstələrin həyatını riskə atır. Məktəblər ardıcıl təhsil verə bilmir və müəssisələr səmərəli fəaliyyət göstərə bilmir, bu da işsizlik nisbətlərinin sürətlə artmasına səbəb olur.

İsrailin tətbiq etdiyi iqtisadi blokada və təkrar hərbi əməliyyatlar Qəzzanın iqtisadiyyatının çökməsinə səbəb olub. Qəzzada işsizlik nisbətləri dünyada ən yüksəklərdən biridir, əhalinin 50%-dən çoxu iş tapa bilmir və yoxsulluq səviyyəsi 60%-i ötüb. Qəzzanın bir vaxtlar həyati gəlir mənbələri olan balıqçılıq və kənd təsərrüfatı sənayesi hərəkət və quruya və dənizə çıxış məhdudiyyətləri səbəbindən məhv edilib. Bu iqtisadi dağıntı ailələri qida, təmiz su və ya əsas səhiyyə xidmətlərinə pul verə bilmir və humanitar böhranı daha da artırır.

İnsan hüquqlarının pozulması

Qəzza böhranı təkcə siyasi və ya hərbi münaqişə deyil; həm də insan hüquqlarının ciddi şəkildə pozulmasıdır. Beynəlxalq insan haqları təşkilatları, o cümlədən Amnesty International və Human Rights Watch həm İsrail, həm də Həmas tərəfindən çoxsaylı pozuntuları sənədləşdirib. İsrail qüvvələri müharibə cinayətləri törətməkdə, o cümlədən mülki ərazilərə ayrıseçkilik etmədən hücumlarda, həddindən artıq güc tətbiq etməkdə və blokada vasitəsilə kollektiv cəzalandırmada ittiham olunur. Xüsusilə blokada, insanların və malların hərəkətini ciddi şəkildə məhdudlaşdırdığına görə, Qəzza əhalisini yoxsulluq və humanitar yardımdan asılılıq dövrünə saldığı üçün beynəlxalq hüquqa əsasən, kollektiv cəza növü kimi pisləndi.

Qəzzadakı fələstinlilər də hərəkət azadlığı ilə bağlı məhdudiyyətlərlə üzləşirlər, böyük əksəriyyəti müalicə, təhsil və ya işləmək üçün anklavı tərk edə bilmir. İsrailin sərhədlərə və hava məkanına nəzarət etməsi o deməkdir ki, fələstinlilər faktiki olaraq Qəzzada məhbusdur, xarici dünyaya çıxışı məhduddur. Bu, əhali arasında dərin təcrid və ümidsizlik hissinə səbəb olub.

Qəzzada hakim orqan olan Həmas da insan haqlarını pozmaqda, o cümlədən İsrail mülki əhalisini ayrı-seçkilik etmədən raket atəşi ilə hədəfə almaqda, həmçinin Qəzza daxilində müxalif fikirlərin yatırılmasında ittiham olunur. HƏMAS qüvvələrinin özbaşına həbsləri, işgəncələri və məhkəməsiz edamları ilə bağlı xəbərlər regionda asayişin pozulmasına daha da kömək edib. Münaqişənin hər iki tərəfi Qəzzada ümumi insanlıq itkisinə səbəb olan mülki şəxslərin əsas hüquqlarını pozan hərəkətlərə əl atıb.

Beynəlxalq Birliyin Uğursuzluğu

Qəzzada insanlıq itkisi təkcə müharibə edən tərəflərin uğursuzluğu deyil, həm də beynəlxalq ictimaiyyətin uğursuzluğudur. BMT-nin zorakılığı pisləyən, işğala və blokadaya son qoymağa çağıran çoxsaylı qətnamələrinə baxmayaraq, yerdə çox az dəyişiklik baş verib. Beynəlxalq ictimaiyyət buna cavab olaraq passiv davrandı, bir çox ölkələr İsrailə hərbi və maliyyə yardımı göstərərək, onu beynəlxalq hüququn pozulmasına görə məsuliyyətə cəlb etmədilər.

Bu uğursuzluğun ən bariz nümunələrindən biri ABŞ-ın hər il milyardlarla dollarlıq hərbi yardımı da əhatə edən İsrailə sarsılmaz dəstəyidir. Bu dəstək İsraili əhəmiyyətli nəticələrdən qorxmadan Qəzzada hərbi əməliyyatlarını davam etdirməyə cəsarətləndirdi. Digər ölkələr də eyni şəkildə, humanitar problemlərdən daha çox siyasi və ya iqtisadi maraqları əsas gətirərək, ciddi addımlar ata bilmədilər.

Sülh nizamlanması üzrə danışıqlar cəhdləri də dəfələrlə uğursuzluğa düçar olub. Bir vaxtlar sülhə gedən yol xəritəsi kimi qiymətləndirilən Oslo sazişləri çoxdan dağılıb və iki dövlətli həll perspektivi getdikcə daha uzaq görünür. Beynəlxalq ictimaiyyətin həm İsrailə, həm də HƏMAS-a mənalı sülh danışıqlarına təzyiq göstərə bilməməsi zorakılıq və iztirab dövrünü davam etdirdi.

Humanitar səylər və irəliyə doğru yol

Böyük çətinliklərə baxmayaraq, humanitar təşkilatlar Qəzzada ehtiyacı olanlara həyati yardım göstərən fəaliyyətlərini davam etdirirlər. Məsələn, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Yardım və İşlər üzrə Agentliyi (UNRWA) fələstinli qaçqınları qida, təhsil və səhiyyə ilə təmin edir, Beynəlxalq Qızıl Xaç Komitəsi (BQXK) isə münaqişədə yaralananlara tibbi yardım göstərmək üçün çalışır. Lakin bu səylərə blokada və yardım işçiləri və obyektlərinə təkrar hücumlar mane olur.

Qəzzaya gedən yol yanaşmada əsaslı dəyişiklik tələb edir. İlk növbədə blokadanın götürülməsi, insanların və malların sərbəst hərəkətinə şərait yaradılmalı və Qəzzanın iqtisadiyyatının bərpasına şərait yaradılmalıdır. Bundan əlavə, siyasi həll üçün yenilənmiş öhdəlik vacibdir. Bu həll münaqişənin əsas səbəblərini, o cümlədən işğalı, fələstinli qaçqınların geri qayıtma hüququnu və Fələstin dövlətinin yaradılmasını həll etməlidir.

Eyni zamanda həm İsrail, həm də HƏMAS öz əməllərinə görə cavab verməlidir. Beynəlxalq ictimaiyyət zorakılığa son qoyulması və insan hüquqlarına hörmət edilməsi üçün hər iki tərəfə təzyiq göstərərək daha balanslı yanaşma nümayiş etdirməlidir. Davamlı sülh yalnız dialoq, kompromis və iştirak edən bütün tərəflər üçün ədalətə sadiqlik yolu ilə əldə edilə bilər.

Nəticə olaraq qeyd edək ki, Qəzzada insanlıq itkisi qlobal miqyasda faciədir. Mülki əhali onilliklər boyu davam edən və sonu görünməyən münaqişənin atəşi altında qalıb. Həyatların, dolanışıq vasitələrinin və ümidlərin məhv edilməsi Qəzzanı daimi böhran vəziyyətində qoyub. Beynəlxalq ictimaiyyət münaqişənin əsas səbəblərini aradan qaldırmaq və Fələstin xalqının hüquqlarını müdafiə etmək üçün mənalı tədbirlər görməyincə, zorakılıq və iztirablar dövrü davam edəcək. Yalnız ədalətə, sülhə və insan haqlarına yenidən sadiqlik sayəsində Qəzza xalqı öz insanlığını bərpa edə və ləyaqətlə yaşaya bilər.скачать dle 12.1