Geosiyasi rəqabətin Cənubi Qafqaza yayılması regional sülh və təhlükəsizliyi təhdid edir

Vasif Hüseynov

Doktor Vasif Hüseynov Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin (AİR Mərkəzi) baş elmi işçisi
_______________________________________________________________________________________
Martın 21-də Ermənistanın Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan bəyan edib ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen və ABŞ-ın dövlət katibi Antoni Blinkenlə üçtərəfli formatda görüşəcək. Ermənistan rəsmisinin sözlərinə görə, görüşün məqsədi Ermənistanın dayanıqlığını artırmaqdır. Əgər bu görüş baş tutsa, Ermənistanın xarici siyasətində mühüm mərhələ olacaq, onun Rusiyanın orbitindən uzaqlaşmaq səylərini vurğulayacaq və Qərb dövlətlərindən təhlükəsizlik dəstəyi almağa doğru irəliləyəcək. Görüşlə bağlı ilkin açıqlamanı fon der Leyen 5 oktyabr 2023-cü ildə İspaniyanın Qranada şəhərində keçirilən Avropa Siyasi Birliyinin (EPC) sammiti zamanı verib. Cənubi Qafqazın olduqca mürəkkəb geosiyasi dinamikasını və Ermənistan-Azərbaycan sülh prosesinin kontekstini nəzərə alaraq, bu görüş Bakıda, Moskvada və digər qonşu dövlətlərin paytaxtlarında diqqətlə izlənilir.

Qarşıdan gələn görüşün Cənubi Qafqazda geosiyasi gərginliyi artıra, bununla da regional sülh və təhlükəsizliyə xələl gətirə biləcəyi ilə bağlı ciddi narahatlıqlar var. Bu hadisə Rusiya ilə Qərb arasında davam edən geosiyasi rəqabətin Cənubi Qafqaza uzanması kimi qəbul edilir və bütün region üçün ciddi təhlükəsizlik riskləri yaradır. Bu cür hadisələr Ermənistanda baş nazir Nikol Paşinyan hökumətinin həyata keçirdiyi, populist ritorikası və hərəkətləri ilə seçilən avantürist xarici siyasətin növbəti nümunəsi kimi qiymətləndirilir. Paşinyanın siyasətinin erməni xalqına təsiri xüsusilə diqqətəlayiqdir, bunu onun populist bəyanatları sübut edir – məsələn, 2019-cu ilin avqustunda “Qarabağ Ermənistandır. Tam dayanma” – və ikinci Qarabağ müharibəsinin başlanmasına bilavasitə töhfə verən “yeni ərazilər uğrunda yeni müharibə” strategiyasının elan edilməsi də daxil olmaqla strateji addımlar.

O, erməni əhalisini qeyri-praktik arzularla manipulyasiya edirdi. Məsələn, səlahiyyət müddətinin əvvəlində Paşinyan BMT-nin son demoqrafik hesabatında 2100-cü ilə qədər 2.039.000-ə qədər azalacağını proqnozlaşdırsa da, 2050-ci ilə qədər Ermənistanın əhalisini 3 milyondan az olandan 5 milyona çatdıracağına söz verdi. Bundan əlavə, o, qarşısına qeyri-real məqsədlər qoyub. FIFA Dünya Kubokunu qazanmaq, ÜDM-də 15 dəfə artıma nail olmaq, hər birinin dəyəri 10 milyard dollardan çox olan ən azı beş texnologiya şirkətinin yaradılması, ordunun döyüş hazırlığına görə ilk iyirmiliyə çatmaq və kəşfiyyat imkanlarına görə qlobal miqyasda ilk onluğa çatmaq kimi . Bu vədlər artıq iqtisadi tənəzzül və demoqrafik problemlərlə mübarizə aparan bir xalqa verilmişdi.

Bu arada Cənubi Qafqaz Paşinyanın öz millətinə verdiyi vədlərin əksinə olaraq əhəmiyyətli transformasiyaların şahidi olub. Paşinyan incə regional güc dinamikasına, Rusiya və İranın formalaşdırdığı gərgin geosiyasi mənzərəyə və onun siyasətinin təkcə Ermənistan üçün deyil, bütün region üçün yaratdığı potensial risklərə məhəl qoymadan ehtiyatsız addımlar atmaqda israrlıdır. Erməni ekspertin iddia etdiyi kimi, Paşinyan Qərbdən heç bir real təhlükəsizlik zəmanəti almadan Rusiyaya qarşı düşmənçilik etməklə riskli və avantürist mövqe tutur. Əvvəllər Paşinyanın avantürist siyasətinin ağır yükünü yalnız erməni xalqı çəkdi; lakin o, xarici siyasət kurslarını ehtiyatsızlıqla davam etdirərsə, azərbaycanlılara və gürcülərə də mənfi təsir göstərə bilər.

Paşinyanın ölkəsinin Rusiya ilə münasibətləri bahasına Qərbə doğru getməsi Qərb paytaxtlarında Azərbaycan hökumətindən oxşar addım və ya Ermənistan liderinin hərəkətlərinə dəstək gözləntiləri yaratdığından Azərbaycanı narahat vəziyyətə salır. Əksinə, Azərbaycan xarici siyasətdə ənənəvi balanslaşdırılmış yanaşmasını qoruyub saxlamağa, bütün böyük dövlətlərlə dostluq münasibətlərini inkişaf etdirməyə çalışır. Bu gün Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinə mühüm töhfə verən ölkəyə çevrilib, altı Avropa ölkəsinə təbii qaz ixrac edir və yaxın gələcəkdə Ukrayna və Moldovaya da ixrac layihələri üzərində işləyir. Azərbaycanın Avropanın enerji təhlükəsizliyinə verdiyi töhfələr Aİ-nin Rusiyadan idxala son qoymaq səyləri kontekstində Avropa Komissiyası tərəfindən yüksək qiymətləndirilib.

Azərbaycan həm də Kosova və Əfqanıstandakı əməliyyatlarında NATO-nun yaxın tərəfdaşı olub. Bunu NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq martın 17-18-də Bakıya səfəri zamanı yüksək qiymətləndirib. “Biz sizin Kosovodakı KFOR missiyamıza verdiyiniz töhfəni çox yüksək qiymətləndiririk, lakin əlbəttə ki, sizin prezidentliyiniz və uzun illər ərzində Əfqanıstandakı missiyamıza verdiyiniz töhfələr son dərəcə əhəmiyyətli idi. Tamamilə haqlısınız, Əfqanıstanı tərk edən sonuncu qoşunlardan biri əslində Azərbaycan qoşunları olub. Çünki siz NATO-nun Əfqanıstandakı mövcudluğunun təxliyyəsində əsas vəzifə olan hava limanının mühafizəsinə cavabdeh idiniz”, - deyə Stoltenberq Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevlə keçirdiyi mətbuat konfransında bildirib .

Azərbaycan bu mehriban münasibətləri ölkənin Qərb tərəfdaşları ilə, eləcə də Rusiya və Çin də daxil olmaqla digər böyük dövlətlərlə davam etdirməyə çalışır. Şimalda Rusiya və cənubda İranla qonşu olan olduqca təhlükəli coğrafiyada yerləşən Azərbaycan regiondakı geosiyasi reallıqları və güc balansını ehtiyatla nəzərdən keçirməyə məcburdur. 2014-cü ilin martından Ukraynada baş verən faciəli hadisələr və 2008-ci ilin əvvəlində Gürcüstanda baş verən müharibə bir daha vurğuladı ki, bu regionda güc balansı mövcud geosiyasi reallıqları nəzərə almadan idealist xarici siyasət addımları atmağa üstünlük vermir. Böyük güclərin artan rəqabətini nəzərə alsaq, Cənubi Qafqaz ölkələrinin bu reallığı tanıması və ona amil olması indi həmişəkindən daha vacibdir.скачать dle 12.1