Qlobal innovasiya və texnologiyaya açıq qalan ölkələr

29 aprel 2025-ci ildə İndoneziyanın Maliyyə Xidmətləri Təşkilatı (OJK) tərəfindən ən son Süni İntellekt (AI) İdarəetmə Qaydalarının istifadəyə verilməsi inkişaf etməkdə olan ölkələrin maliyyə sektorlarında süni intellektin tətbiqi ilə bağlı çətinliklər və imkanlar haqqında tənqidi müzakirələrə səbəb oldu. Bu sənəd OJK-dan güclü siqnal göndərir və İndoneziya banklarını aydın tənzimləyici əminlik təmin etməklə AI-dan fəal şəkildə istifadə etməyə təşviq edir. Qlobal Cənubda fəaliyyət göstərən maliyyə institutları arasında AI-nin sürətlə mənimsənilməsi nəzərə alınmaqla, sənədin vaxtı xüsusilə aktualdır.

Süni intellekt inkişaf etməkdə olan ölkələrdə əməliyyat səmərəliliyini artırmaq, fərdiləşdirilmiş maliyyə xidmətlərini təkmilləşdirmək və maliyyə inklüzivliyini dəstəkləmək üçün əhəmiyyətli potensiala malikdir. Kredit prosesinin avtomatlaşdırılması, məlumatlara əsaslanan risk təhlili və həssas müştəri xidmətləri kimi müxtəlif süni intellekt tətbiqləri əməliyyat xərclərinin azaldılmasında və əvvəllər kifayət qədər xidmət göstərməyən əhali üçün maliyyə imkanlarının genişləndirilməsində ümidverici nəticələr nümayiş etdirib.

Bununla belə, AI-nin tətbiqi, xüsusən də məlumatların məxfiliyi, sosial ayrı-seçkiliyi gücləndirə biləcək alqoritmik qərəzlər, alqoritmik qərarların qəbulunda şəffaflığın olmaması və süni intellektdən istifadəyə diqqətlə nəzarət edilmədikdə sistem pozğunluğu potensialı ilə bağlı əhəmiyyətli risklər də gətirir. Bu risklər möhkəm və inteqrasiya olunmuş AI idarəetmə çərçivələri vasitəsilə diqqətlə idarə edilməlidir.

Bu kontekstdə, OJK-nin İndoneziyadakı proaktiv tənzimləmə yanaşması süni intellekt etikası, alqoritmik şəffaflıq, institusional hesabatlılıq və sistemin davamlılığı kimi vacib aspektləri əhatə edir. Bu təşəbbüs İndoneziya tərəfindən süni intellektlə bağlı risklərin idarə edilməsi problemlərinin həlli üçün atılan mühüm addımdır və digər inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün ruhlandırıcı model ola bilər. Qlobal Cənubdakı bir sıra digər ölkələr də maliyyə sektorunda süni intellekt idarəetməsində mühüm irəliləyişlər əldə ediblər. Məsələn, Braziliya, alqoritmin şəffaflığına və istehlakçıların müdafiəsinə diqqət yetirərək, bank işi üçün süni intellekt üzrə tənzimləyici çərçivəni qəbul etmişdir. Hindistan alqoritmik risklər və müştəri məlumatlarının təhlükəsizliyi ilə bağlı Hindistan Ehtiyat Bankı tərəfindən rəqəmsal daxilolma, iqtisadi səlahiyyətləndirmə və ciddi nəzarəti vurğulayan hərtərəfli Milli AI Strategiyasını işləyib hazırlayıb. Bundan əlavə, Cənubi Afrika cəmiyyətdə süni intellektdən ədalətli fayda təmin etmək üçün etik qaydaları və məlumatların qorunmasını birləşdirən AI çərçivəsini tətbiq etməyə başlayıb.

Buna baxmayaraq, Qlobal Cənubi ölkələrində süni intellekt tətbiqi maneəsiz deyil. Qeyri-bərabər rəqəmsal infrastruktur, məhdud ixtisaslı insan resursları və inkişaf etməmiş qanunvericilik bazaları əhəmiyyətli problemlər yaradır. Üstəlik, xarici süni intellekt texnologiyasının üstünlüyü texnoloji asılılıq və iş yerini dəyişmə kimi sosial risklər yaradır, burada avtomatlaşdırma müxtəlif vəzifələrdə və peşələrdə insan rollarını əvəz edir.

Bu problemlərin həlli hökumətlər, özəl sektor, akademik dairələr və vətəndaş cəmiyyəti arasında sektorlararası əməkdaşlığı tələb edir. İnklüziv süni intellekt siyasətini təmin etmək və nəzarətsiz avtomatlaşdırma səbəbindən potensial mənfi sosial-iqtisadi təsirləri azaltmaq üçün vətəndaş cəmiyyətinin tənzimləmə proseslərinə və nəzarətinə cəlb edilməsi vacibdir. Bundan əlavə, Qlobal Cənub ölkələri xarici texnologiyadan asılılığı azaltmaq üçün yerli texnoloji müstəqillik qurmalıdır.

Strateji cəhətdən inkişaf etməkdə olan ölkələr qlobal innovasiya və texnologiyaya açıq qalan, lakin yerli çağırışlara tənqidi şəkildə uyğunlaşdırılmış süni intellektə adaptiv tənzimləyici yanaşmalar qəbul etməlidir. Bu cür yanaşmalar etik prinsipləri, istehlakçıların müdafiəsini və sosial ədaləti möhkəm şəkildə qoruyarkən texnoloji yeniliklərə uyğun olmalıdır. Tənzimləyici çərçivələr həmçinin həssas qruplar üçün maliyyə inklüzivliyinin artırılması, yoxsulluğun azaldılması və maliyyə savadlılığının yüksəldilməsi kimi yerli problemləri həll edən AI həllərini inkişaf etdirmək üçün sənayelər üçün stimul və təşviq təmin etməlidir.

İnkişaf etməkdə olan ölkələr arasında təcrübə mübadiləsi və öyrənmə daha əhatəli, ədalətli və davamlı AI ekosisteminin yaradılması istiqamətində mühüm addımdır. Buraya birgə tədqiqat forumları, qərar qəbul edənlər arasında siyasət dialoqu platformaları və süni intellekt həllərinin Qlobal Cənubda yerli səviyyədə aktual olmasını və sosial cəhətdən gücləndirilməsini təmin etmək üçün hökumətlərdən və akademiyadan tutmuş sənayeyə, mediaya və vətəndaş cəmiyyətinə qədər pentahelix maraqlı tərəflərini əhatə edən transsərhəd savadlılıq kampaniyaları daxil ola bilər. Bu platformalar həmçinin Qlobal Cənub ölkələrinin birbaşa üzləşdiyi unikal problemləri həll etmək üçün hazırlanmış süni intellekt texnologiyalarının inkişafına fəal dəstək verməlidir. Son baxış rəqəmsal suverenliyi gücləndirmək və yerli ehtiyaclara, istəklərə və kontekst reallıqlarına əsaslanan daha ədalətli, qarşılıqlı faydalı texnoloji nizam qurmaqdır.

OJK-nın son təlimatları bütün Qlobal Cənub ölkələri üçün süni intellekt tənzimləmə potensialının gücləndirilməsində əməkdaşlığa həm xatırlatma, həm də dəvət kimi xidmət edir. Effektiv əməkdaşlıq vasitəsilə maliyyə sektorundakı süni intellekt texnologiyası yenilikləri cəmiyyəti potensial mənfi təsirlərdən qoruyarkən davamlı və nəzərəçarpacaq faydalar verə bilər.скачать dle 12.1