Qətər Avropaya qarşı: əmirlik ədalət tələb edir

Enerji dünyası yenidən sarsıldı - bu dəfə istiliyi ilə tanınan Fars körfəzindən gələn dalğalarla. Dünyanın ən zəngin dövlətlərindən biri olan Qətər Avropa İttifaqına (Aİ) ildırım çaxmadan öncə gələn göy gurultusuna bənzər xəbərdarlıq göndərdi. Əgər Aİ yeni direktiv çərçivəsində Qətərdən qaz idxal edən şirkətlərə cərimələr tətbiq etməyə cəhd edərsə, sıxılmış təbii qazın (STQ) Avropaya tədarükü dayandırılacaq. Bu barədə Qətərin energetika naziri Səad əl Kaabi bəyanat verib və faktiki olaraq bütün qitənin enerji təhlükəsizliyini risk altına qoyub.

"Ədalətsiz" Aİ direktivinə zərbə

Financial Times qəzetinə verdiyi müsahibədə Səad əl Kaabi Aİ-nin yeni direktivini ədalətsiz və reallıqla uyğunlaşmayan adlandırıb. Onun qəzəbi, öz hüquqlarını və maraqlarını müdafiə edən bir millətin səsi kimi səsləndi: “QatarEnergy gəlirlərinin beş faizi sadəcə şirkətin pulu deyil, bu, dövlətimizin və xalqımızın pullarıdır! Biz bu qədər itkiyə dözə bilmərik və heç kim bu vəziyyətlə barışmaz” deyə o, əmirliyin iqtisadiyyatı üçün STQ-nin strateji əhəmiyyətini vurğuladı.

"QatarEnergy" adi bir şirkət deyil. Bu, dövlət büdcəsinin əsas təməli, Qətərin iddialı layihələrinin açarı və vətəndaşlarının maliyyə sabitliyinin təminatıdır. Əl-Kaabi və onun ölkəsi üçün gəlirlərin 5%-lik cəriməsi, enerji bazarının supergücünə qaydaları diktə etmək cəhdi kimi qəbul edilir.

Aİ: yaşıl direktiv, yoxsa enerji bazarına zərbə?

Aİ-nin 2024-cü ilin yayında qüvvəyə minmiş yeni direktivi həm ambisiyalar, həm də risklər təqdim edir. Məqsədləri nə qədər yüksək olsa da - karbon qazı emissiyalarını azaltmaq, ekoloji standartlara əməl etmək və insan hüquqlarını qorumaq- onun tətbiq üsulları beynəlxalq tərəfdaşlarda narazılıq yaradır. Direktivin qaydalarına əsasən, Aİ ilə iş görən bütün şirkətlər bu sərt normalara əməl etməlidir, əks halda cərimələr qaçılmazdır. Bu qaydaların tam tətbiqi 2027-ci ilə planlaşdırılıb, lakin artıq bu gün qaz danışıqlarını silkələməyə başlayıb.

Avropa Komissiyası direktivin beynəlxalq standartlara uyğun olduğunu iddia edir. Lakin Aİ daxilində və xaricindəki tənqidçilər onun bazarın dayanıqlığını təhdid etdiyini və Avropa istehlakçıları üçün qiymət artımı riski yaratdığını bildirir. Avropanın STQ tədarükçüləri arasında üçüncü yerdə olan Qətər bu şərtlərlə barışmaq niyyətində deyil.

Qasırğa cəbhəsi: Qətər və Avropanın asılılığı

Rusiya qazının tədarükü azaldıqdan sonra Avropa öz xilasını Qətərdə axtardı. 2024-cü ilin ikinci rübündə Qətərin Avropanın STQ tələbatının 12%-ni təmin edərək ABŞ və Rusiyadan sonra üçüncü ən böyük tədarükçü oldu. Onun qaz tanker gəmiləri Avropanın enerji strategiyasının ayrılmaz hissəsinə çevrildi. Lakin Aİ-nin direktiv qəbul etməsi bu etibarlı tərəfdaşı potensial rəqibə çevirdi.

Öz əhəmiyyətinin fərqində olan Qətər açıq şəkildə bəyan edir ki, o, həmişə daha perspektivli Asiya bazarlarına yönələ bilər. Çin və digər Asiya ölkələrinin daha çox enerji resurslarını udmağa hazır olduğu bir şəraitdə, Qətər Aİ-nin qaydalarına uyğun oyun oynamaq niyyətində deyil. STQ-nin Asiyaya yönləndirilməsi, xüsusilə ABŞ-dan gələn bahalı STQ ilə Avropanın qış enerji kollapsına səbəb ola bilər.

Siyasət, yoxsa ikiüzlülük?

Öz prinsiplərinin girovuna çevrilmiş Avropa ağrılı bir dilemma ilə üz-üzədir. QatarEnergy ilə 15 illik müqavilə imzalayan Almaniya qalmaqalın mərkəzinə çevrildi. Almaniyanın iqtisadiyyat naziri Robert Habek bu razılaşmanı enerji böhranından qaçmaq üçün bağladı, amma sərt tənqidlərə tuş gəldi. Ekoloqlar və insan hüquqları müdafiəçiləri onu “prinsiplərin satışı”nda ittiham edir və Qətərın Fələstinin Qəzza bölgəsindəki HƏMAS-ı maliyyələşdirdiyinə dair əlaqələrə işarə edirlər.

İndi isə yeni Aİ direktivi bu müqaviləni təhdid edir və Berlin kompromis yollarını axtarmağa məcburdur. Almaniya öz iqtisadiyyatını qorumaq üçün iki illik möhlət tələb edib, lakin bu, onu Aİ daxilindəki tənqiddən qurtarmır.

Güc nümayişi

Əl Kaabi və onun komandası başa düşür ki, onlar güclü təsir rıçağına sahibdirlər. Qətərin mövqeyi şantaj deyil, güc nümayişidir. Əmirlik müasir dünyada iqtisadi asılılığın silaha, enerjinin isə gücün yeni valyutasına çevrildiyini göstərdi. Qətərin qaz ultimatumunu Avropanın zəifliklərini üzə çıxaran donmuş çayın çatları kimi görmək olar.

Bu enerji şahmat partiyasında Qətər elə bir gediş etdi ki, Avropanı çətin vəziyyətə saldı. Aİ öz prinsiplərini qorumaq istəyir, lakin Qətər qazına çıxışı itirə bilər. Qətər isə ədalət tələb edir, lakin mühüm bir bazardan imtina etməyə hazırdır. Bu qarşıdurmanın nəticəsi qlobal enerji qaydaları üçün həlledici olacaq. Və bu mübarizədə Qətər artıq sübut etdi ki, o, sadəcə piyada deyil, şahdır.

Aİ-nin və Almaniyanın reaksiyası: ideallar və sərt reallığın toqquşması

Avropa İttifaqının ekoloji standartların sərtləşdirilməsinə və insan hüquqlarının təmin edilməsinə yönəlmiş yeni direktivinin tətbiqi Avropanın siyasi və iqtisadi dairələrində geniş müzakirələrə səbəb olub. Onun məqsədləri nə qədər nəcib görünsə də, nəticədə Aİ-nin enerji təhlükəsizliyi və sənaye sahələrində yaranmış problemlər dayanıqlı inkişaf haqqında birmənalı ritorikanın zəif cəhətlərini üzə çıxarıb. Bu vəziyyətdə ən həssas tərəflərdən biri kimi Almaniya ortaya çıxır və bu ziddiyyətlərin mərkəzində yer alır.

Ukraynada münaqişənin başlanğıcından etibarən Almaniya öz enerji təhlükəsizliyini təmin etmək üçün həm daxili ehtiyaclarını, həm də Aİ-nin siyasi strategiyasını nəzərə alaraq çətin balans tapmağa çalışır. Qatar Energy ilə bağlanmış 15 illik müqavilə məhz bu çətinliklər fonunda, Rusiya qazının tədarükünün azalması ilə bağlı məcburi addım olub. Almaniyanın iqtisadiyyat naziri Robert Habek bu razılaşmanı vəziyyəti sabitləşdirmək üçün vacib qərar adlandırsa da, dərhal kəskin tənqidlərə məruz qaldı.

Ekoloqların və hüquq müdafiəçilərinin tənqidləri

Almaniyada ekoloji təşkilatlar və hüquq müdafiəçiləri hökuməti iqtisadi mənfəəti etik prinsiplərdən üstün tutmaqda ittiham edirlər. Onlar hesab edirlər ki, Qətərlə bağlanmış müqavilə yeni asılılıq formasıdır, bu dəfə isə onların fikrincə, insan hüquqlarını pozan və HƏMAS kimi qruplaşmalara dəstək verən bir dövlətdən asılılıq yaranır. Bundan əlavə, ekoloji təşkilatlar xatırladır ki, Qətər və digər mayeləşdirilmiş təbii qaz (MTQ) ixracatçıları qlobal dayanıqlı inkişaf standartlarının icrasında geri qalırlar.

Aİ-nin yeni direktivinin təsiri

Şirkətləri ekoloji standartlara və insan hüquqlarına riayət etməyə məcbur edən bu direktiv Aİ ilə enerji resursları təchizatçıları arasında uzunmüddətli razılaşmaları zəiflədib. Yeni qaydalara əsasən, bu prinsipləri pozanlara ciddi cərimələr tətbiq ediləcək ki, bu da Qətər kimi ölkələrlə əməkdaşlığı iqtisadi baxımdan riskli edir. Qətərin energetika naziri Səad əl Kaabi bəyan edib ki, əgər cərimələr tətbiq olunarsa, əmirlik Avropaya MTQ tədarükünü dayandıracaq. Bu isə idxal qazından ciddi asılı olan ölkələr üçün fəlakət ola bilər.

Almaniya üçün bu ssenari böyük problemlər vəd edir. 2024-cü ilin ikinci rübündə ölkənin təxminən 12%-lik enerji tələbatını Qətərdən alınan MTQ təmin edirdi. Bu tədarüklərin itirilməsi yalnız enerji sabitliyinə zərbə vurmayacaq, həm də çətinliklə əldə olunmuş müqavilələrin pozulmasına səbəb olacaq.

Sənaye sektorundan tənqidlər

Yeni direktivə Avropa sənaye sektorunun reaksiyası da bir o qədər sərt olub. Avropa Kimya Sənayesi Assosiasiyası (CEFIC) bu sənədi Aİ müəssisələrinin rəqabət qabiliyyətinə birbaşa təhdid adlandırıb. Tənzimləmələrin sərtləşdirilməsi istehsal xərclərinin artmasına səbəb olacaq ki, bu da Avropa şirkətlərini beynəlxalq rəqibləri qarşısında çətin vəziyyətə salır.

Xüsusilə direktivin universallığı narahatlıq yaradır: onun müddəaları həm Avropa, həm də xarici tədarükçülərə bərabər şəkildə tətbiq olunur. Bu isə təkcə Aİ daxilində deyil, qlobal bazarlarda da işləri çətinləşdirir və rəqabəti daha da gücləndirir.

Aİ daxilində fikir ayrılıqları: müttəfiqlər arasında çatlar

Yeni direktiv Aİ daxilində də ziddiyyətləri kəskinləşdirib. Qaz idxalından asılı olan Almaniya, İspaniya və İtaliya kimi ölkələr kompromis tələb edirlər. Almaniya, məsələn, direktivin tətbiqi üçün iki illik möhlət istəyib və bu, iqtisadiyyatını ciddi qaydalara qurban vermək istəmədiyini göstərir.

Eyni zamanda, Niderland və Danimarka kimi bir sıra şimal və qərb ölkələri direktivin sərt şəkildə icrasını müdafiə edərək, bunun Aİ-nin ekoloji siyasət sahəsində liderliyini gücləndirəcəyini bildirirlər. “Pragmatiklər” və “idealistlər” arasında yaranmış bu çat yalnız daxili sabitliyi pozur və Aİ-nin xarici tərəfdaşlar qarşısında vahid mövqeyinə zərbə vurur.

Aİ-nin yeni direktivi prinsiplərin sərt reallıqla toqquşduğu bir dövrün simvoluna çevrilib. Avropa İttifaqı ekoloji ambisiyaları ilə iqtisadi dayanıqlığı arasında çətin bir balans tapmalı olacaq. Almaniya isə bu münaqişənin ön cəbhəsində dayanaraq, Aİ-nin sərt tələbləri və öz sənaye ehtiyacları arasında manevr etməyə məcburdur.

Qətər isə yaranmış vəziyyətdən istifadə edərək, qlobal enerji bazarındakı əsas oyunçu kimi mövqeyini gücləndirir. Avropa ilə tədarükçüləri arasındakı bu şahmat partiyası, ehtiyatlarla yanaşı, prinsiplərin, idealların və siyasi gələcəyin də təhlükədə olduğu qlobal enerji tarixində ən gərgin oyunlardan birinə çevrilməyi vəd edir.

Hər damla qazın qızıl dəyərində olduğu Qətər dünya enerji sistemində öz mövqelərini daha da möhkəmləndirməkdə davam edir. Avropa İttifaqını bürüyən enerji böhranı fonunda Qətər strateji möhkəmlik nümayiş etdirir və sıxılmış təbii qaz (STQ) ixracı potensialını genişləndirmək üçün miqyaslı yanaşma tətbiq edir. ABŞ və Avstraliya ilə artan rəqabət şəraitində əmirlik təkcə gələcək çağırışlara hazırlaşmır, həm də enerji bazarında yeni oyun qaydalarını formalaşdırır.

Qətərin strateji hədəfləri və konkret addımları

Qətərin ambisiyaları real addımlarla ifadə olunur. Ölkənin milli qüruru və iqtisadi mühərriki olan Qatar Energy dünyanın ən böyük STQ istehsalı zavodunun ikinci genişləndirmə mərhələsinin reallaşdırılmasına başlayıb. 2026-cı ilə qədər istehsal həcmi 77 milyon tondan 126 milyon tona çatacaq ki, bu da enerji sənayesinin tarixində misli görünməmiş sıçrayış olacaq.

Bu layihə sadəcə bir modernizasiya deyil, həm də milli "2030 Görüşü" proqramının diktə etdiyi strateji addımdır. Qətər üçün bu, yalnız istehsal həcminin artırılması deyil, eyni zamanda satış bazarlarını şaxələndirmək, riskləri minimuma endirmək və qlobal enerji liderliyini möhkəmləndirmək fürsətidir. Yeni nəsil qaz sıxma texnologiyaları, müasir nəqliyyat qovşaqlarının inşası və yanacağın saxlanmasında innovativ yanaşmalar da bu məqsədə xidmət edir.

ABŞ və Avstraliyanın təzyiqləri

Qətərin özünəinamına baxmayaraq, qlobal STQ bazarında rəqabət güclənir. ABŞ, geniş şist qaz ehtiyatlarına əsaslanaraq, Avropa tərəfindən yüksək tələb fonunda ixracı sürətlə artırır. Avropa bazarı amerikalı istehsalçılar üçün prioritetə çevrilib, çünki Rusiya qazının boru kəməri vasitəsilə tədarükünün azalması yeni imkanlar yaradır.

Avstraliya isə STQ-nin Asiya-Sakit okean regionuna tədarükündə uzun müddətdir lider mövqedədir. Bu ölkə istehsal həcmini artırmaq və infrastrukturunu modernləşdirmək yolu ilə yeni bazarlara çıxmaq istəyir.

2027-ci ildən sonra, ABŞ, Qətər və Avstraliyanın genişmiqyaslı layihələri tam gücü ilə işə düşəndə, əsas bazar seqmentləri uğrunda rəqabət qaçılmaz olaraq daha da sərtləşəcək. Bu, qiymətlərin azalmasına səbəb ola bilər və tədarükçüləri dünya bazarındakı hər bir pay uğrunda mübarizə aparmağa məcbur edəcək.

Qıtlıqdan bolluğa: STQ bazarının dəyişən mənzərəsi

Son illərdə Asiyada yüksək tələbat və pandemiyanın yaratdığı təchizat problemləri səbəbindən STQ bazarında kəskin qıtlıq hökm sürürdü. Lakin onilliyin sonuna yaxın analitiklər artıq təklifin tələbatı üstələyəcəyi bolluq şəraitini proqnozlaşdırırlar. Qətər, ABŞ və Avstraliyanın yeni istehsal gücləri təkcə mövcud tələbatı ödəməklə qalmayacaq, həm də yeni bazarlar uğrunda sərt rəqabət yaradacaq.

Bu artan resurs bolluğu Avropa İttifaqı üçün həm imkanlar, həm də risklər gətirəcək. Qiymətlərin azalması, bir tərəfdən, enerjidaşıyıcılarına çıxışı asanlaşdıra bilər, lakin digər tərəfdən, bazarda Asiya ölkələrinin təzyiqi səbəbindən tədarükdə fasilə riskləri yarana bilər. Asiya regionunda urbanizasiya və sənaye inkişafı sürətlə davam etdiyi üçün STQ-yə olan tələbat sabit şəkildə artır.

Avropa üçün risklər və çağırışlar

Rusiya qazına asılılığı minimuma endirməyə çalışan Aİ üçün STQ bazarında rəqabətin güclənməsi həm üstünlük, həm də problem ola bilər. Qiymətlərin aşağı düşməsi nəzəri baxımdan enerjidaşıyıcılarına çıxışı asanlaşdıra bilər, lakin bazardakı sərt rəqabət, xüsusən də Asiya ölkələrinin təzyiqi, tədarükün pozulması riskini artırır. Bu xüsusilə Qətər qazına aiddir, çünki Qətər daha sərfəli bazarlara istiqamətlənə bilər.

Bu şəraitdə Aİ yalnız yeni tədarükçülər axtarmalı deyil, həm də STQ qəbul etmək üçün infrastrukturunu uyğunlaşdırmalı və yeni terminalların tikintisinə, nəqliyyat logistikasının inkişafına böyük vəsait yatırmalıdır.

Qətərin güclənən mövqeyi və beynəlxalq təsiri

Qətər üçün istehsal gücünün genişləndirilməsi təkcə iqtisadi inkişaf deyil, həm də beynəlxalq enerji siyasətində strateji oyunçu kimi rolunun gücləndirilməsidir. Əmirlik artıq qaz resurslarını təsir vasitəsi kimi istifadə etməkdə bacarıqlı olduğunu sübut edib. Tədarükləri sürətlə bir bazardan digərinə yönləndirmək qabiliyyəti onun Avropa İttifaqı kimi iri istehlakçılarla danışıqlarda mövqeyini daha da gücləndirir.

Qətərin yeni oyun qaydalarını diktə etdiyi enerji bazarında gələcək illərdə daha mürəkkəb və maraqlı proseslərin şahidi olacağıq.

STQ Bazarı Uğrunda Mübarizə

Gələcək onillik sıxılmış təbii qaz (STQ) bazarında həlledici dəyişikliklərin dövrü olacaq. Kimi əsas tədarükçülər arasında — Qətər, ABŞ və Avstraliya — rəqabət həm yeni imkanlar yaradır, həm də idxalçı ölkələr üçün riskləri artırır. Qətər, istehsal güclərini genişləndirmək istiqamətində miqyaslı addımlar ataraq, liderliyini qorumağı və bazarın şərtlərini diktə etməyi hədəfləyir.

Avropa üçün isə vəziyyət daha mürəkkəbdir. Tədarükçülərin ambisiyaları ilə Asiyada artan tələbat arasında qalan Aİ, enerji təhlükəsizliyini qorumaq və qlobal rəqabətə davam gətirmək üçün çevik strategiyalar hazırlamalıdır. Resurslar, texnologiyalar və siyasət arasında baş verən bu enerjili rəqsdə Qətər artıq inamla oyunu idarə edir və öz ambisiyalarını qlobal enerji bazarında yeni qaydalara çevirir.
скачать dle 12.1