İran-Azərbaycan:mehriban qonşuluğun arxasında gizlənmiş İranın "ekzistensial təhlükə " xofu

Qonşusu İran İsraillə gərginliyin artması ilə üzləşdiyi üçün Azərbaycanın qapısında çox ciddi hadisələr baş verir və bu, iki xalq arasında açıq qarşıdurmanın yeni mərhələsini qeyd edir. Zərbələr iyunun 13-də səhər tezdən başlayıb, İsrail İranın əsas nüvə obyektlərini, yüksək səviyyəli komandirlər də daxil olmaqla hərbi hədəfləri və Cənubi Pars qaz yatağı kimi enerji obyektlərini hədəfə alıb . On səkkiz saat sonra İran ballistik raketlər və raketlər atmaqla cavab verdi və günlərlə davam edən zərbələr mübadiləsinə başladı. Zərbələr nəticəsində ölənlərin sayı ciddi olub, İranın səhiyyə nazirliyi İsrailin hücumu başlayandan bəri 224 nəfərin öldüyünü, 1200-dən çox adamın isə xəstəxanaya yerləşdirildiyini bildirib. Bu arada İranın raket hücumları nəticəsində İsraildə azı 24 nəfər ölüb, onlarla insan yaralanıb. Gərginlik qaynar nöqtəyə çatdıqda, region ölkələri nəfəslərini tutur və hadisələri diqqətlə izləyirlər.

Bunun fonunda Azərbaycan bu münaqişənin tərəfi olmasa da, hadisələrin ortasında durub, dərin narahatlıqla izləyir. Bakının İrana bitişik strateji yerləşməsi o deməkdir ki, onun sərhədləri yaxınlığında münaqişənin hər hansı kəskinləşməsi əhəmiyyətli risklər daşıyır və Azərbaycanın hadisələrin gedişatına reaksiyasını strateji əhəmiyyət kəsb edir. Qonşu ölkə kimi təkcə İranla həmsərhəd deyil, həm də İran ərazisində milyonlarla etnik azərbaycanlının yaşadığı mühüm etnik əlaqələrə malikdir. Beləliklə, ictimai ölçüdə Azərbaycan vətəndaşları bu hadisələrin şahidi olur və Araz çayının o tayındakı etnik qardaşlarına şəfqətlərini çatdırırlar. Münaqişənin yaxınlığı iyunun 13-də gecə saatlarında Naxçıvan anklavında yaşayan azərbaycanlıların Culfa rayonu səmasında İsrail raketlərinin keçməsi qarşısında məəttəl qalması ilə aydın oldu. Bu münaqişənin insan bahasına başa gələn sərhəd boyu ortaq mədəni və etnik əlaqələri nəzərə alaraq, Azərbaycan əhalisi arasında xüsusilə güclü rezonans doğurur. Həmçinin qeyd etmək lazımdır ki, vurulan hədəflər arasında İranın Şərqi Azərbaycan əyalətində bir çox ərazilər, o cümlədən əhalisinin əksəriyyətinin etnik azərbaycanlılardan ibarət olduğu əyalətin mərkəzi Bostan Abad, Marağa və Təbriz də olub.

Hər hansı bir xalqın öz sərhədlərinə nüvə silahı atmaqdan məmnun qalmayacağını düşünmək ağılsızlıqdır. Azərbaycan və İran ümumən mehriban münasibətlərə malik olsalar da, İranın Azərbaycandan ehtiyatlandığı heç kimə sirr deyil, hətta bəziləri bunu ekzistensial təhlükə kimi qiymətləndirir. Bu təşviş Tehranın Azərbaycanın İsraillə sıx strateji tərəfdaşlığından əlavə, onun əsas azərbaycanlı azlıq əhalisi arasında potensial etnik millətçi hisslər barədə narahatlığından irəli gəlir.

Azərbaycanın 44 günlük müharibədə qələbəsindən sonrakı dövr Türkiyənin nüfuzunun bütün regionda genişlənməsi üçün yeni yollar açan və sonradan iki qonşu xalq arasında diplomatik əlaqələri gərginləşdirən dönüş nöqtəsi oldu. 2023-cü ilin yanvarında Azərbaycanın Tehrandakı səfirliyinə silahlı hücumdan sonra Azərbaycan konsulluğunu evakuasiya edəndə, Bakı hadisənin şəffaf araşdırılmasını tələb edəndə münasibətlər xüsusilə aşağı həddə çatıb.

Bununla belə, iki ölkə arasında müxtəlif regional layihələrdə əməkdaşlığa dair vədlər verən son təmaslar nəticəsində münasibətlər bərpa olunub və müsbət impuls prezident Pezeşkiyanın Azərbaycana rəsmi səfəri ilə yekunlaşıb. Qeyd edək ki, Pezeşkiyanın bu səfər zamanı Azərbaycan xalqının ayrılması haqqında şeir səsləndirməsi simvolik jest olub, bəzi müşahidəçilər daha dərin məna əldə etmək üçün sətirlər arasında oxuyublar.

Rəsmi Bakının cavabı

Bu zərif konteksti nəzərə alaraq, Azərbaycan İran-Azərbaycan arasında son normallaşma dinamizmini zədələməmək üçün iplə addımlayır. İyunun 13-də Azərbaycan “İsrail dövlətinin İran İslam Respublikası ərazisinə qarşı həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatdan dərin narahatdır” deyə diqqətlə hazırlanmış bəyanat yayıb. Bəyanat neytral bir tonda zorakılığı pisləyərək, xüsusən də münaqişə tərəflərindən heç birinə barmaq göstərmədən, diplomatik həllə çağırmaqla davam edib. Həmin gün Bakı da “Azərbaycanın etnik azərbaycanlıları agent kimi cəlb etməsi” ilə bağlı iddialara qarşı sürətlə hərəkətə keçib, çünki “ölkə İsraillə münasibətlərinə təzyiqlərlə üzləşir, əhalisinin əksəriyyəti müsəlman olan bir ölkədir.” İyunun 14-də Azərbaycanın xarici işlər naziri Bayramov və onun iranlı həmkarı Araqla telefon danışığı zamanı Azərbaycan hərbçisi Araq Azərbaycan xalqına çatdırıb. rəqəmlər, nüvə obyektlərinin təhlükəsizliyi ilə bağlı narahatlıqlarını ifadə edərkən, ən əsası, bu böhran zamanı gündəmdə olan və ən əhəmiyyətli mesaj olaraq, Azərbaycanın heç bir ölkənin öz ərazisindən üçüncü tərəfə zərbə endirmək üçün istifadə etməsinə icazə verməyəcəyinə dair qəti bəyanatı oldu. Həqiqətən də, Tehranın keçmiş açıqlamaları, bəzi mənbələrə görə, İran isteblişmentinin Azərbaycanı hədəfə almaq variantını açıq saxladığını və bu hərəkət kursuna meylli ola biləcəyini deməyə əsas verir . Məhz buna görə də Azərbaycan, xüsusilə də İranın onları qoruyan çevrələrində onlara qarşı hücumların güclənməsi ehtimalını nəzərə alaraq, ittiham oyununa qarışmamaq üçün özündən uzaqlaşır və iddiaları təkzib edir .

Gözü Türkiyəyə

Türkiyə ilə münasibətlərinə diqqət yetirən Ankara və Bakı qarşılıqlı maraq doğuran məsələlərdə koordinasiya etmək üçün sıx əlaqə kanallarını qoruyub saxlamışlar. İyunun 14-də iki ölkə xarici işlər nazirləri səviyyəsində inkişaf edən böhranla bağlı telefon müzakirələri apararaq, məsləhətləşmələrə və anlaşmaya sadiqliklərini nümayiş etdirdilər.

Türkiyənin növbəti ola biləcəyi ilə bağlı dərin narahatlıqlar fonunda Ankara gərginliyi azaltmaq üçün mümkün ssenariləri oxumaq üçün diplomatik mübadilələrə müraciət edir. Maraqlıdır ki, genişlənən geosiyasi reallıqların bu dönəmində Bakı və Ankara müxtəlif çağırışlar və imkanlarla üz-üzə qaldılar. Bir tərəfdən, Əsəddən sonrakı Suriyada yeni güc dinamikası Türkiyə-İsrail qarşıdurması üçün risklər açıb. Digər tərəfdən, İsrail elitaları Azərbaycanın regional təhlükəsizlik lövbəri kimi potensial rolunu və İbrahim Sazişlərinin genişləndirilməsi üçün namizədliyinin faydalarını dilə gətirirlər . Birincisi üçün Bakı bu məsələdə passiv müşahidəçi deyildi - Suriyada münaqişənin qarşısının alınması üçün bu ilin aprelində Bakıda Türkiyə və İsrail nümayəndə heyətləri arasında görüş keçirilib. Etiraf etmək lazımdır ki, Azərbaycan da əvvəlki illərdə iki ölkə arasında sakit diplomatik vasitəçiliklə məşğul olub .

Bu mülahizələrdən başqa, bu iki xalq arasındakı sinerjinin mühüm təməl daşlarından biri, şübhəsiz ki, onların ictimai əlaqələridir. Baş verən hadisələrin ictimai anlayışı, xüsusən də Azərbaycan və türk icmaları arasında maraqlı dinamikanı əks etdirən sosial media vasitəsilə informasiya dövriyyəsi diqqətə layiqdir. Türkiyədə bəzi insanların Fələstin məsələsində Azərbaycanın mövqeyini anlamaqda çətinlik çəkdiyini nəzərə alsaq, bu xüsusilə aktualdır. Nəticə etibarilə, bu məsələnin daha nüanslı anlaşılması üçün səylər göstərilmişdir. Məsələn, bu yaxınlarda Hikmət Hacıyev qapalı iclasda türkiyəli jurnalistlərə birbaşa müraciət edərək Azərbaycanın həssaslığına aydınlıq gətirdi. İran ərazisində yaşayan türk xalqının türk əhalisinin ürəyinə yaxın olması təəccüblü deyil – Təbriz həştəqi Türkiyənin X platformasının trend siyahısında yer alıb və türk auditoriyası arasında emosional rezonans nümayiş etdirib. Hər bir ölkənin imicinin öz ictimaiyyəti tərəfindən necə qəbul edildiyi ilə bağlı bu nüanslar son dərəcə vacib sayılır və həm Ankaranın, həm də Bakının siyasi dairələrinin diqqətini açıq şəkildə cəlb edir.

Nəticə

Azərbaycanın mövqeyini dünya paytaxtlarından son İran-İsrail gərginliyinə real dünya reaksiyaları miqyasında yerləşdirdikdə , o, xüsusilə balanslaşdırılmış görünür. Spektrin bir ucunda bəzi Avropa ölkələri İsrailin özünümüdafiə hüququnu dəstəklədiyini bildirir, digər tərəfdən isə Azərbaycanın Türkiyə və Pakistan kimi müttəfiqləri İsrailin təcavüzünü pisləmək üçün sərt dilə üstünlük verirlər. Bu nüanslı mövqe Azərbaycanın regional təhlükəsizlik məsələlərində möhkəm mövqeyini saxlamaq üçün çox vacibdir və onun müsbət regional imicini kəskinləşdirməyə xidmət edə bilər. Ölkə artıq humanitar dəhlizlər təmin etməklə və xarici vətəndaşların İrandan təxliyəsini asanlaşdırmaqla, beynəlxalq profilinə əhəmiyyətli diplomatik kapital əlavə etməklə məsuliyyətli regional liderlik qabiliyyətini nümayiş etdirib . Azərbaycan stabilizator bayrağını daşımağa çalışır və öz kursunu buna uyğun müəyyənləşdirəcək, Bakıya regional məsələlərdə strateji yerini yüksəltmək üçün imkanlar yaradacaqdır. Yaxın günlərdə Azərbaycanın enerji ehtiyatlarının cazibəsini artıra və onun regionda strateji əhəmiyyətini daha da artıra biləcək enerji infrastrukturuna dəyə biləcək potensial ziyanla bağlı real zərərlər üzə çıxacaq.скачать dle 12.1