İsrail-İran:"İsrailin Şimal oxu na qarşı İranın qisas zamanı çatdı cavabı

Nurin Aktar
___________________________________________
Bu, İrandan İsrailə edilən son raket zərbələrində və sonrakı qarşılıqlı hərəkətlərdə düşmənçiliklə tarixi düşmənçiliyin siyasi hekayəsində aydın oldu. Beləliklə, 2024-cü il oktyabrın 1-də İran İsrailə ciddi raket zərbəsi endirib və Tehran bunu Hizbullahın əsas liderlərinin, o cümlədən Həsən Nəsrullahın öldürülməsinə qanuni cavab adlandırıb. Normalda bu akt İranın hücum etməkdə haqlı olub-olmaması və ya İsrailin təxribat xarakterli olub-olmaması və İrandan çox sərt cavab almağa layiq olub-olmaması ilə bağlı siyasi təhlili gündəmə gətirib.

İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) raket zərbələrini Livanda “şəhidlik” adlandırdıqları ilə əsaslandırmağa çalışıb. Onlar öz bəyanatlarında bu hücumların birbaşa işğal olunmuş ərazilərin ürəyinə təsir etdiyini vurğulayaraq, İranın İsrailin təcavüzünə qarşı bölgədəki müttəfiqlərinin himayədarı olması barədə rəvayətləri təkrarlayıblar. İnqilab Keşikçiləri Korpusunun bəyanatı bu strategiyanın bir hissəsidir və İranın regionda nüfuzunu geri qaytarmağa və İsrailin illərlə təcavüzündən sonra öz çəkindirici gücünü bərpa etməyə çalışır.

İran İslam Respublikası keçmişdə Hizbullah və HƏMAS kimi İsrailə qarşı “müqavimət oxu” qrupları ilə əlaqələr saxlayıb. 1979-cu il inqilabından sonra bu şəbəkə İranın strateji fəaliyyətlərinin strukturlaşdırılmasında mühüm rol oynayıb və Tehrana regiondankənar məsələlərdə təsir imkanları yaratmağa imkan verib. Daha dəqiq desək, son eskalasiya İsrailin Livanın cənubundakı hərbi əməliyyatlarına aid edilə bilər ki, bunu İsrail Müdafiə Qüvvələri dəfələrlə Hizbullah infrastrukturunun məhv edilməsi əməliyyatı kimi qeyd edir. Amma bu hərəkətlər İran və onun dostları tərəfindən qətiyyətlə cavab verilməli olan təxribatlar kimi müəyyən edilib və qəbul edilib.

Raket zərbələrindən əvvəl İsrail qüvvələri Hizbullaha qarşı hücumlarını daha dəqiq desək, hava hücumlarından istifadə etməklə artırmışdılar ki, son döyüş əməliyyatlarından sonra mindən çox livanlı həlak olub. Bu kontekst İranın perspektivini anlamaq üçün kritik əhəmiyyət kəsb edir: Onların fikrincə, İsrailin hər bir addımı həm qonşularına, həm də öz ölkələrinin suverenliyinə hücum idi.

İranın hücumu böyük idi; İsrailə onlarla raket atıldığı xəbərləri var idi, onlardan bir çoxu paytaxt Qüds və Təl-Əviv üzərində havada vuruldu. Bu mərmilərin çoxu İsrailin hava hücumundan müdafiə sistemləri tərəfindən tutulsa da, nümayiş etdirilən böyük atəş gücü İranın münaqişəni kəskin şəkildə artırmaq qabiliyyətini və niyyətini sübut etmək üçün kifayət idi. Bu, İran ordusunun strategiyasında milislərdən istifadə etmək əvəzinə döyüşmək istəyini ifadə edən dəyişiklik idi.

Müxalifətlər belə bir tədbirin regionda zorakılığın miqyasının artmasına səbəb olduğunu deyirlər. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, hər ikisi intiqam tələb edən hərəkətə keçə bilən hadisələrə yol verib. Məsələn, İranın xəritəsinin qarşısında dayanan İsrailin Baş naziri Benyamin Netanyahu gərginliyi artırdı və İranın bütün Yaxın Şərqdə müəyyən bir nüfuzu olan aktivlərinə qarşı açıq təhdidlər açıqladı. Onun natiqliyi adətən Hizbullahla mübarizəyə və bu qrupun imkanlarını aradan qaldırmağa və nəticədə Tehrandan ala biləcəyi cavabı kənara qoymağa əsaslanır.

Münaqişənin bu cür pisləşməsi ilə bağlı beynəlxalq səviyyədə narahatlıq hiss olunur. ABŞ və bəzi digər ölkələr İran və İsrail arasında müharibənin digər ölkələri hərəkətə keçirə biləcəyini və daha da ciddi qarşıdurmaya səbəb ola biləcəyini vurğulayırlar. Joe Biden-in hazırkı prezidentliyi nəinki İsrailə öz dəstəyini təklif etdi, eyni zamanda, Amerika həm dost, həm də hakim olduğu üçün kifayət qədər əsas olan moderatorluğu müdafiə etdi.

İranın raket zərbələrinin haqlı olub-olmadığını soruşduqda, daha çox təxribat və cavab baxımından dayanan bu münaqişənin hər iki tərəfinin əsas motivasiyasını təhlil etmək lazımdır. Bəziləri İranın hərəkətlərini təxribat və ya ehtiyatsızlıq kimi qiymətləndirə bilər, eyni zamanda, İsrail əməliyyatları artdıqca müttəfiqlərini qanadı altında saxlamaq üçün ümidsiz bir cəhd kimi də görünür. Qurban mövzusu İranın diskursiv strategiyalarında faydalıdır; onların hərbi hərəkətləri zorakı hərəkətlərin başlaması deyil, təcavüzkara reaksiya kimi səciyyələndirilir.

Bütün bu hadisələri xatırlayanda, çox güman ki, hər iki tərəfin hər bir hərəkətin reaksiyaya səbəb olduğu dövrədə olduğu ortaya çıxır. Sual böyükdür: hər iki tərəf öz həyatları üçün mübarizə apardıqlarını hiss etdikdə sülh ola bilərmi? Müşahidə olunan vəziyyət gərginliyin təsirli şəkildə artmasıdır, deeskalasiya üçün məlum həllər yoxdur, fikirləşmək lazımdır ki, uzlaşmaya imkan vermək üçün çatın bu cür təkmilləşdirilməsi nə vaxtsa həll oluna bilərmi, yoxsa ən azı, nə edildiyini başa düşmək və hərəkət etmək olarmı? keçəcək, yoxsa bu zorakılıq dövrü sonsuza qədər davam edəcək. İnsanların bu gün belə bir vəziyyətdən yuxarı qalxacağı bir gün olacaqmı: silahları üstələyən sözlər?
скачать dle 12.1