Ətraf Mühitin Dəyişməsi və Terrorizm: İqlim dəyişikliyi Afrikada terroru necə alovlandırır

M.Baykal
______________________________________
Şiddətli quraqlıq, resurs qıtlığı və geniş yayılmış yerdəyişmə ilə səciyyələnən Afrikanın dəyişən ekoloji mənzərəsi bütün qitədəki terror təşkilatlarının strategiyalarına və əməliyyatlarına təsir edən mühüm amilə çevrilmişdir. Bu dəyişən şərtlər terrorçu qrupların işə cəlb etmək və taktiki üstünlük əldə etmək üçün istifadə etdiyi zəifliklər yaradır, qeyri-sabitliyi dərinləşdirir və təsirə məruz qalan bölgələrdə zorakılıq dövrlərini davam etdirir.

Boko Haram, Əl-Şəbab və İŞİD-ə bağlı olan terror təşkilatları Afrikanın müxtəlif bölgələrində yerləşib, hər biri öz təsirlərini genişləndirmək üçün yerli narazılıqlardan və ekoloji problemlərdən istifadə edir. Əsasən Nigeriya, Çad, Niger və Kamerunda fəaliyyət göstərən Boko Haram ətraf mühitin deqradasiyası ilə daha da şiddətlənən iqtisadi çətinliklərdən və resurs münaqişələrindən istifadə edir. Əsasən Somalidə və Keniyanın bəzi bölgələrində fəaliyyət göstərən Əl-Şəbab, döyüşçüləri işə götürmək və icmaları zorla almaq üçün quraqlığın səbəb olduğu yerdəyişmə və ərzaq təhlükəsizliyindən istifadə edir. Bu arada, Böyük Sahara İslam Dövləti (ISGS) kimi İŞİD-in filialları əməliyyatlar aparmaq və hökumətləri sabitsizləşdirmək üçün qaçaqmalçılıq yollarından və idarə olunmayan yerlərdən istifadə edərək Sahelin kövrək mühitində inkişaf edir.

Ekoloji xarabalıq və iqtisadi ümidsizlik: Nexus Saheldə terrorçuların işə götürülməsini gücləndirir

Xüsusilə Afrikanın Sahel və Buynuzu kimi bölgələrdə getdikcə tez-tez baş verən və şiddətli quraqlıqlar kənd təsərrüfatı məhsuldarlığını və suyun əlçatanlığını azaldır. Sahel , 1970-ci illərdən bəri torpaqların 80% -nin deqradasiyası və illik yağıntıların 40%-nin azalması ilə qlobal miqyasda ən sürətli səhralaşma templərini yaşayır . Uzun sürən quraqlıqlar nəticəsində daha da dərinləşən ətraf mühitin deqradasiyası kənd təsərrüfatı məhsuldarlığını kəskin şəkildə azaldıb. Məsələn, Nigerdə ​​torpaq eroziyası və yağıntıların azalması səbəbindən kənd təsərrüfatı məhsuldarlığı son 20 ildə 20% -dən çox aşağı düşüb.

Bu qıtlıq azalan resurslar üzərində rəqabəti artırır və icmalar arasında münaqişələrə səbəb olur. Bu ssenari Boko Haram və Əl-Şəbab kimi terror qruplarına bu gərginlikdən istifadə etmək, çarəsiz icmaların sədaqətini qazanmaq üçün müdafiə və ya resurslar təklif etmək, beləliklə də onların təsirlərini genişləndirmək imkanı verir.

Ətraf mühitin pisləşməsi səbəbindən dolanışıq vasitələri çökdükcə, bir çox insanlar, xüsusən də gənc kişilər məhdud iqtisadi imkanlarla üzləşirlər. Məsələn, Sahel bölgəsində, xüsusən də gənclər arasında işsizlik qorxulu dərəcədə yüksəkdir və bəzi ərazilərdə bu nisbətlər 30%-i keçib. Terror təşkilatları bu çarəsizlikdən maddi həvəsləndirmə, yemək və məqsəd hissi təklif edərək zorakılıqda iştiraka qarşı müqavimət göstərə biləcək şəxsləri işə cəlb etməyi asanlaşdırır.

Bu iqtisadi çarəsizlik işə götürülmədə mühüm amildir, çünki terrorçu qruplar bu çarəsizliyi maliyyə stimulları, yemək və məqsəd hissi təklif etməklə, zorakılıqda iştiraka qarşı müqavimət göstərə biləcək şəxsləri işə cəlb etməyi asanlaşdırır. Bu tendensiya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramının (UNDP) 2023-cü ildə apardığı araşdırma ilə qeyd olunub və burada vurğulanıb ki, Afrikada ekstremist qruplara cəlb olunanların 40% -i üzv olmaq üçün əsas motivasiya kimi iqtisadi səbəbləri, o cümlədən işsizlik və yoxsulluğu göstərib.

İqlimdən qaynaqlanan miqrasiya Afrikada terrorçuların cəlb edilməsini necə artırır?

İqlim dəyişikliyinin səbəb olduğu ekoloji fəlakətlər Afrikada milyonlarla insanı didərgin salıb. Məsələn, Somalidə 2,9 milyondan çox insan münaqişə və ekoloji stresin birləşməsinə görə məcburi köçkün vəziyyətinə düşüb və bu, onları Əl-Şəbab tərəfindən işə götürülməyə həssas edir.

Bu məcburi köçkünlər (məcburi köçkünlər) tez-tez özlərini imkansız və izdihamlı düşərgələrdə tapırlar ki, bu da terrorçuların cəlb edilməsi üçün münbit zəmin olur. Çad Gölü hövzəsində, Boko Haramın bu məcburi köçkün düşərgələrindən gəncləri işə götürdüyü, onların zəifliklərini ovladığı, təhlükəsizlik, yemək və hətta sadiqlik müqabilində normal vəziyyətə qayıtmaq vədi təklif etdiyi məlumdur.

Köçürülmə həm də ənənəvi sosial strukturları və icmaya dəstək şəbəkələrini pozur, fərdləri təcrid edir və radikallaşmaya daha həssas edir. Ev icmalarının sabitləşdirici təsiri olmadan, köçkünlər, xüsusən xarizmatik işəgötürənlər tərəfindən hədəf alındıqda, daha asan radikallaşırlar. Beynəlxalq Böhran Qrupunun 2022-ci ildə apardığı araşdırma nəticəsində məlum olub ki, münaqişə zonalarında, xüsusən Nigeriya və Saheldə məcburi köçkün əhalinin terror təşkilatlarına cəlb olunma ehtimalı köçkün olmayan əhali ilə müqayisədə üç dəfəyə qədər çoxdur.

Regional sabitlik və təhlükəsizlik üçün təsirlər

Dövlətlərin ekoloji böhranlara effektiv cavab verə bilməməsi çox vaxt təsirə məruz qalan bölgələrdə səlahiyyətlərin azalmasına səbəb olur. Məsələn, Malidə ölkə ərazisinin 50% -ə qədəri ekoloji gərginlikdən və dövlətin zəifliyindən istifadə edən terrorçu qrupların təsiri ilə faktiki olaraq hökumətin nəzarətindən kənardadır. Bu qruplar hakimiyyət boşluğunu dolduraraq, özlərini əsas ehtiyacları təmin etməyə qadir olan, dövlətin legitimliyini daha da sarsıdan və terrorla mübarizə səylərini çətinləşdirən alternativ hakimiyyət kimi təqdim edirlər.

Ekoloji stress faktorları və terrorizm arasındakı qarşılıqlı əlaqə də münaqişələri uzada bilər, çünki resurs çatışmazlığı və yerdəyişmə zorakılığı davam etdirən şərait yaradır. Sahelin ətraf mühit şəraiti təkcə Malidə 41 qeyri-dövlət silahlı qruplarının (NSAG) yaranmasına səbəb olub.

Silahlı qrupların bu cür yayılması hökumətlərin və beynəlxalq təşkilatların davamlı sülhə nail olmasını getdikcə çətinləşdirir, çünki qeyri-sabitliyin əsas səbəbləri ətraf mühitin deqradasiyası ilə daim gücləndirilir.

Nexus-a müraciət: Sabitlik üçün inteqrasiya olunmuş yanaşma

Ətraf mühitdəki dəyişikliklər və terrorizm arasındakı əlaqəni həll etmək ətraf mühitin idarə edilməsini təhlükəsizlik strategiyaları ilə birləşdirən inteqrasiya olunmuş yanaşmalar tələb edir. Kritik sahələrdən biri davamlı kənd təsərrüfatı təcrübələrinə investisiya qoymaq, su idarəçiliyini təkmilləşdirmək və ənənəvi antiterror tədbirləri ilə yanaşı iqlim dəyişikliyinə davamlılığı artırmaqdır. Məsələn, Böyük Yaşıl Divar təşəbbüsü 2030-cu ilə qədər Sahel boyunca 100 milyon hektar deqradasiyaya uğramış ərazini bərpa etməyi hədəfləyir və münaqişənin bəzi ekoloji amillərini birbaşa həll edir.

Yerli idarəetmə, iqtisadi dəstək və sosial birlik vasitəsilə icmanın dayanıqlığının gücləndirilməsi də vacibdir. Ətraf mühitdəki dəyişikliklərə uyğunlaşmaq üçün icmaların gücləndirilməsi terror təşkilatları üçün işə götürmə ehtiyatını və bu qrupların ekoloji böhranlardan əldə etdiyi əməliyyat üstünlüklərini azalda bilər.

Bundan əlavə, ekoloji mülahizələrin terrorla mübarizə strategiyalarına inteqrasiyası uzunmüddətli uğur üçün çox vacibdir. Hökumətlər və beynəlxalq təşkilatlar başa düşməlidirlər ki, ətraf mühitin deqradasiyası təkcə Afrikanın təhlükəsizlik problemlərinin fonu deyil, terror təşkilatlarının işə cəlb edilməsi strategiyalarını və əməliyyat taktikalarını formalaşdıran mərkəzi amildir. Həm ekoloji, həm də təhlükəsizlik ölçülərini vahid şəkildə həll etməklə, terrorizmlə mübarizə səyləri daha davamlı və effektiv ola bilər.

Nəticə

Nəticə olaraq, Afrikanın deqradasiya, resurs çatışmazlığı və yerdəyişmə ilə müşahidə olunan ekoloji problemləri getdikcə daha çox təhlükəsizlik məsələləri ilə əlaqələndirilir və terrorçu təşkilatlar bu zəifliklərdən işə götürmə və genişlənmə üçün istifadə edirlər. Bu problemin həlli ətraf mühitin idarə edilməsini təhlükəsizlik strategiyaları ilə birləşdirən vahid yanaşma tələb edir. Davamlı kənd təsərrüfatına sərmayə qoymaq, su idarəçiliyini təkmilləşdirmək və cəmiyyətin dayanıqlığını gücləndirmək qeyri-sabitliyin əsas səbəblərini aradan qaldırmaq üçün açardır. Ətraf mühit və təhlükəsizlik səylərini uyğunlaşdırmaqla, Afrika qitədə davamlı sülh və sabitliyi təşviq edərək, hər iki təhlükəyə qarşı davamlılığını artıra bilər.скачать dle 12.1