Türkiyənin ŞƏT-ə Tam Üzvlüyü: Şərqlə Qərb arasında balanslaşdırma aktı

Ayla Qafqazlar
____________________________________
“Biz Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı çərçivəsində Rusiya və Çinlə əlaqələrimizi daha da inkişaf etdirmək istəyirik. İnanırıq ki, onlar bizi təkcə dialoq tərəfdaşı kimi deyil, digərləri kimi üzv kimi qəbul et
məlidirlər”. - Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan

Geosiyasi mənzərədə səs-küyə səbəb olan təəccüblü bir addımla Türkiyə Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına (ŞƏT) tamhüquqlu üzv olmağa maraq göstərdi. Bu inkişafın regional təhlükəsizlik və iqtisadi dinamika üçün əhəmiyyətli təsiri var, xüsusən də Türkiyənin NATO-ya uzunmüddətli üzvlüyünü nəzərə alsaq. Bu məqalə Türkiyənin potensial ŞƏT üzvlüyünün çoxşaxəli aspektlərini və bunun ölkənin qlobal səhnədəki mövqeyi üçün nəticələrini araşdırır.

Regional Təhlükəsizlik Ölçüsü

Türkiyənin ŞƏT-ə potensial tamhüquqlu üzvlüyü, mövcud NATO öhdəliklərini nəzərə alsaq, regional təhlükəsizlik baxımından mürəkkəb bir ssenari təqdim edir:

NATO-ŞƏT balansı: Türkiyə 1952-ci ildən NATO üzvüdür və alyansın cənub-şərq cinahının mühüm hissəsini təşkil edir. Onun ŞƏT-ə potensial üzvlüyü NATO daxilində gərginlik yarada bilər, çünki ŞƏT tez-tez Qərbin rəhbərlik etdiyi təhlükəsizlik strukturlarına əks çəki kimi qəbul edilir. Türkiyə maraqların toqquşmasından qaçmaq üçün hər iki təşkilat qarşısında öhdəliklərini diqqətlə yerinə yetirməlidir.
Strateji Çeviklik: Həm NATO, həm də ŞƏT ilə uyğunlaşaraq, Türkiyə özünü Şərq və Qərb təhlükəsizlik çərçivələri arasında unikal körpü kimi yerləşdirə bilər. Bu ikili üzvlük potensial olaraq Türkiyəyə iki blok arasında münaqişələr və gərginliklərdə vasitəçilik etməyə imkan verə bilər.
Qara dəniz və Yaxın Şərq təhlükəsizliyi: Türkiyənin coğrafi mövqeyi onu həm Qara dəniz, həm də Yaxın Şərq təhlükəsizliyində əsas oyunçuya çevirir. ŞƏT-ə üzvlük Türkiyənin regional təhlükəsizlik məsələlərində Rusiya və Mərkəzi Asiya dövlətləri ilə əməkdaşlıq imkanlarını artıra bilər ki, bu da potensial olaraq terrorizm və sərhəd təhlükəsizliyi kimi çağırışlara daha əhatəli yanaşmalara gətirib çıxara bilər.
Kəşfiyyatın Paylaşılması Narahatlıqları: NATO müttəfiqləri Türkiyənin ŞƏT kəşfiyyatına da aid olduğu təqdirdə, həssas ittifaq məlumatlarına çıxışı ilə bağlı qeyd-şərtlərini bildirə bilərlər. Bu, Türkiyənin müəyyən NATO əməliyyatlarında və ya məlumat mübadiləsi protokollarında iştirakının məhdudlaşdırılmasına səbəb ola bilər.
İqtisadi Ölçü

Türkiyənin potensial ŞƏT üzvlüyünün iqtisadi aspektləri də eyni dərəcədə əhəmiyyətlidir:

Ticarətin genişləndirilməsi: ŞƏT-ə tam üzvlük Türkiyə üçün, xüsusən də Mərkəzi Asiyada və Çin və Hindistan kimi iqtisadi güc mərkəzləri ilə yeni ticarət yolları və bazarlar aça bilər. Bu, Türkiyənin ənənəvi Qərb müttəfiqlərindən kənarda iqtisadi tərəfdaşlıqlarını şaxələndirməyə kömək edə bilər.
Bir Kəmər və Yol Təşəbbüsü (BRI) İnteqrasiyası: Türkiyənin strateji yeri onu Çinin Bir Kəmər və Yol Təşəbbüsündə həlledici halqaya çevirir. ŞƏT-ə üzvlük Türkiyənin BRI layihələrində daha çox iştirakını asanlaşdıra bilər və potensial olaraq əhəmiyyətli infrastruktur investisiyaları gətirə bilər.
Enerji sahəsində əməkdaşlıq: ŞƏT-ə Rusiya və Qazaxıstan kimi böyük enerji istehsalçıları daxildir. Üzvlük potensial olaraq yeni boru kəməri layihələri və enerji sövdələşmələrinə gətirib çıxara biləcək enerji mərkəzi kimi Türkiyənin rolunu artıra bilər.
Valyuta diversifikasiyası: ŞƏT ölkələri dollarla ticarətə alternativlər araşdırır. Valyuta dəyişkənliyi ilə üzləşən Türkiyə bu təşəbbüslərdə iştirak etməklə potensial olaraq Qərb maliyyə sistemlərindən asılılığını azalda bilər.
Texnologiya Transferi: ŞƏT üzvləri, xüsusən də Çin ilə daha sıx əlaqələr telekommunikasiya, süni intellekt və müdafiə sənayesi kimi sektorlarda texnologiya transferini asanlaşdıra bilər.
Çağırışlar və Mülahizələr

Türkiyənin NATO müttəfiqliyini qoruyarkən ŞƏT-ə üzvlük cəhdi bir sıra çətinliklərlə üzləşir:

Balanslaşdırma Aktı: Türkiyə istər Qərb müttəfiqlərini, istərsə də yeni Şərq tərəfdaşlarını uzaqlaşdırmamaq üçün öhdəliklərini və münasibətlərini diqqətlə balanslaşdırmalıdır.
Suverenliklə bağlı narahatlıqlar: Bəzi tənqidçilər iddia edirlər ki, ŞƏT ilə daha dərindən məşğul olmaq Türkiyənin suverenliyinə güzəştə gedə bilər, xüsusən də təşkilatın avtoritar idarəetmə modellərini dəstəklədiyinə görə reputasiyası nəzərə alınmaqla.
İnsan Haqları və Demokratiya: Türkiyənin ŞƏT üzvləri ilə potensial daha sıx uyğunlaşması insan haqları və demokratik geri çəkilmə ilə bağlı narahat olan Qərb müttəfiqlərinin tənqidi ilə üzləşə bilər.
İqtisadi Asılılıq: ŞƏT-ə üzvlük iqtisadi imkanlar təqdim etsə də, həm də Türkiyənin gələcək siyasət seçimlərini məhdudlaşdıra biləcək yeni asılılıqlar, xüsusən də Çin ilə bağlı risklər yaradır.
Türkiyənin ŞƏT-ə potensial tamhüquqlu üzvlüyü regional dinamikanı yenidən formalaşdıra biləcək cəsarətli geosiyasi addımdır. Türkiyə strateji əhəmiyyətini və iqtisadi imkanlarını Şərq və Qərbin təhlükəsizlik və iqtisadi strukturlarını bir-birinə bağlayaraq maksimum dərəcədə artırmağı hədəfləyir. Bununla belə, NATO və ŞƏT arasında balanslaşdırıcı bu akt beynəlxalq münasibətlərin mürəkkəb şəbəkəsində hərəkət etmək və potensial tələlərdən qaçmaq üçün diqqətli diplomatiya və strateji uzaqgörənlik tələb edəcək. Türkiyə ŞƏT ambisiyaları ilə irəlilədikcə, beynəlxalq ictimaiyyət bu unikal mövqeyin regional təhlükəsizliyə, iqtisadi əməkdaşlığa və Şərqlə Qərb arasında daha geniş güc balansına necə təsir etdiyini yaxından izləyəcək.скачать dle 12.1