Balanslaşdırma Aktı: Cənubi Asiyanın Davamlı və Təhlükəsiz Neft Bazarlarına gedən yolu

Hun Alplar
____________________________________
Əhalisi 1,9 milyardı keçən Hindistan, Pakistan və Banqladeş enerji ehtiyacları üçün neft idxalından çox asılıdır. Bölgənin neft bazarı mürəkkəbdir və hər bir ölkə müxtəlif tənzimləyici çərçivələrdən istifadə edir. Bu çağırışları dərk etmək və əməkdaşlıq yollarını araşdırmaq çox vacibdir.

Hindistan, Pakistan və Banqladeş müxtəlif ölkələrdən neft məhsulları əldə edən əsas idxalçılardır. Qlobal neft qiymətlərindəki dalğalanmalar idxal xərclərinə və yanacağın qiymətlərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Hər bir ölkənin qiymət strukturlarına və özəl sektorun cəlb edilməsinə təsir göstərən qismən deregulyasiyadan tutmuş ciddi nəzarət edilən bazarlara qədər öz tənzimləyici yanaşması var. Pakistan kimi ölkələrdə subsidiyalar istehlakçı yükünü azaltmaq məqsədi daşıyır, lakin hökumət büdcələrini gərginləşdirə və bazar dinamikasını təhrif edə bilər.

Hindistan və Pakistanın qismən deregulyasiyasından tutmuş, Banqladeş və Butanın sıx nəzarət edilən bazarlarına qədər, region iqtisadi, siyasi və sosial dinamikanın qarışığını əks etdirir. Bu mürəkkəb mənzərədə naviqasiya etmək üçün əsas şərt, siyasi təsirlərdən azad olaraq məlumatlı qərarların qəbulunu təmin edən sənaye ekspertləri ilə təchiz edilmiş tənzimləyici orqanların olmasıdır. Bundan əlavə, neft qiymətlərinin nəqliyyat sektoruna və daha geniş iqtisadiyyata əhəmiyyətli təsirini nəzərə alaraq, bu problemlərin həlli sabit və dayanıqlı regional neft bazarının yaradılması üçün çox vacibdir.

Hindistanın yanaşması bazar qüvvələrinin benzin və dizelin qiymətlərini diktə etdiyi, kerosin və LPG-nin isə hökumətin nəzarəti altında qaldığı qismən tənzimlənməmiş sistemin əsas nümunəsidir. Deregulyasiya sahəsində nəzərəçarpacaq irəliləyişlərə baxmayaraq, istehlakçılar həm mərkəzi, həm də əyalət hökumətləri tərəfindən qoyulan yüksək vergi və yığımların yükünü daşımaqda davam edirlər. Hindistan Neft Korporasiyası kimi Dövlət Sektoru Müəssisələri (PSU) yanacaq pərakəndə satış bazarında qiymət dinamikasını daha da çətinləşdirir.

Pakistanın vəziyyəti oxşar hibrid modeli mənimsəyən Hindistanın vəziyyətinə çox bənzəyir. Burada, qlobal neft qiymətləri və subsidiyalardan təsirlənən qismən deregulyasiya və qiymətlərə hökumət nəzarətinin qarışığı mövcuddur. Bununla belə, özəl pərakəndə satış məntəqələrinin tətbiqi səyləri siyasi müdaxilə və subsidiyaların ağırlığı səbəbindən maneələrlə üzləşir. Neft və Qaz Tənzimləmə Qurumunun (Ogra) və neft sənayesinin vəkilliyi, siyasi təzyiqləri azaltmaq və daha rəqabətli bazar mənzərəsini təşviq etmək üçün tədricən tənzimləmə prosesinin aparılmasına təkan verir. Müxtəlif amillər, o cümlədən beynəlxalq xam neft qiymətləri, valyuta məzənnəsinin dəyişməsi, vergilər və nəqliyyat xərcləri Pakistanda benzinin son qiymətinin formalaşmasına kömək edir.

Bunun əksinə olaraq, Banqladeş ciddi şəkildə tənzimlənən yanacaq bazarı ilə tamamilə fərqli bir ssenari təqdim edir. Burada hökumət bütün neft məhsullarının qiymətlərinə nəzarəti özündə saxlayır. Bununla belə, son siyasət dəyişiklikləri bu yanaşmadan əhəmiyyətli dərəcədə uzaqlaşdığını göstərir. Hökumət indi yanacaq məhsullarının idxalı, emalı və satışı kimi fəaliyyətlərdə özəl sektorun iştirakına qapı açır. Bu dəyişiklik Beynəlxalq Valyuta Fondunun kredit şərtlərinə cavab vermək üçün ilkin şərt olan 2024-cü ilin mart ayında avtomatik yanacaq qiymətlərinin təyin edilməsi sisteminin tətbiqinə uyğun gəlir. “Özəl Sektorda təkrar emal edilə bilən yanacağın saxlanması, idxalı, ixracı, saxlanması və pərakəndə satışı üzrə siyasət-2023” adlı yeni siyasətə əsasən, Bashundhara Oil and Gas Company (BOGCL) kimi özəl qurumlar bazara daxil olmağa hazırlaşır. BOGCL landşaftda diqqətəlayiq transformasiyanı qeyd edərək, idxal edilən xam nefti emal etdikdən sonra məhsulları bazara çıxarmaq səlahiyyətinə malik ilk özəl qurum olmaq ərəfəsindədir.

Şri-Lanka və Nepal, özəl şirkətlərə müəyyən neft məhsullarını idxal və paylamağa imkan verən qismən deregulyasiya modelini izləyir. Bununla belə, hökumətin müdaxiləsi və subsidiyalar hələ də son qiymətlərə güclü şəkildə təsir edir və bu, əlçatanlıq və bazar qüvvələri arasında tarazlıq yaratmaq səylərini çətinləşdirir. Nepal Hindistandan idxal olunan yanacaqdan asılı olduğuna görə əlavə çətinliklərlə üzləşir və bu onu qonşu ölkədəki qiymət dəyişkənliyinə həssas edir. Beynəlxalq neft qiymətləri və valyuta məzənnələri əsasında avtomatik qiymət tənzimlənməsi ilə irəliləyiş əldə etməsinə baxmayaraq, Nepal gəlirlərin yaradılması və istehlakçıların əlçatanlığını balanslaşdırmaq vəzifəsi ilə mübarizə aparmağa davam edir.

Butan və Maldiv adaları Cənubi Asiyanın enerji mənzərəsində fərqli problemlər yaradır. Bhutan Oil Limited tərəfindən nəzarət edilən Butanın ciddi şəkildə tənzimlənən bazarı idxaldan asılılıq və məhdud daxili bazarla mübarizə aparır. Məhdud tənzimləmənin aradan qaldırılması istiqamətində səylər olsa da, iqtisadi mülahizələrlə sosial rifah arasında tarazlığın əldə edilməsi mühüm olaraq qalır. Digər tərəfdən, Maldiv adaları idxaldan asılılığı və kiçik daxili bazarı ilə turizmə əsaslanan iqtisadiyyatına qeyri-mütənasib şəkildə təsir göstərə biləcək potensial qiymət artımlarının qarşısını almaq üçün tam deregulyasiyaya başlamazdan əvvəl ehtiyatlı düşünməyi tələb edir.

Əfqanıstan bir çox amillərə görə bəlkə də ən çətin problemi təqdim edir. Onilliklər boyu davam edən münaqişələr ölkənin infrastrukturunu bərbad vəziyyətdə qoyub, sabit və səmərəli yanacaq bazarının inkişafına mane olub. Bundan əlavə, korrupsiya riskləri hər hansı deregulyasiya səylərinə əhəmiyyətli maneələr yaradır. İnamı bərpa etmək və dayanıqlı yanacaq bazarını inkişaf etdirmək üçün şəffaflıq və səmərəliliyi təmin etməklə yanaşı, bu mürəkkəblikləri həll etmək üçün sabit tənzimləmə çərçivəsinin yaradılması tələb olunur.

Cənubi Asiya ölkələri neft sektorlarında, o cümlədən idxaldan asılılıqda çətinliklərlə üzləşirlər ki, bu da onları qlobal bazar dalğalanmalarına məruz qoyur və iqtisadi artımı saxlamaq üçün enerji təhlükəsizliyinə ehtiyacı vurğulayır. Bazarın səmərəliliyi və istehlakçıların əlçatanlığını balanslaşdırmaq çox vacibdir. Bərpa olunan enerji mənbələri kimi enerji mənbələrinin şaxələndirilməsi idxal olunan neft məhsullarına olan asılılığı azalda bilər, eyni zamanda regional əməkdaşlığın təşviqi qlobal neft bazarında sövdələşmə gücünü artıra və birgə infrastruktur layihələrini asanlaşdıra bilər. Uzunmüddətli enerji təhlükəsizliyi üçün daxili kəşfiyyat və hasilata sərmayə qoymaq həyati əhəmiyyət kəsb edir. Əlverişliliyi və səmərəliliyi prioritetləşdirən hibrid modelləri qəbul etməklə və bərpa olunan enerjiyə əhəmiyyətli sərmayələr etməklə, Cənubi Asiya ölkələri yanacaq bazarındakı mürəkkəblikləri idarə edə və davamlı və bazar yönümlü sistemə keçə, nəsillər üçün iqtisadi artımı və vətəndaşların rifahını təşviq edə bilər.скачать dle 12.1