Anlaşma Memorandumunun uzadılmasına start verilir: TAGP hələ də ASEAN-ın Enerji Təhlükəsizliyi İstəklərinə uyğundurmu?

A. Güney
____________________________________
Cənub-Şərqi Asiyanın əsas təbii qaz istehsalçısı və aparıcı qlobal ixracatçısı kimi əhəmiyyətli roluna baxmayaraq, regional tələb-tələb balanssızlığı səbəbindən bölgənin 2025-ci ilə qədər LNG-nin xalis idxalçısı olacağı proqnozlaşdırılır. İndoneziya, Tailand, Malayziya, Sinqapur və Filippin kimi ölkələr enerji təhlükəsizliyi və dayanıqlılığa üstünlük verərək bu problemi həll etməlidirlər. Daxili tələbin təklifi üstələməsi ilə baş verən bu dəyişiklik regionda strateji planlaşdırmanın gücləndirilməsinin təcili ehtiyacını vurğulayır.

ASEAN-a üzv dövlətlər (AMS) bol təbii qaz ehtiyatları və qurulmuş infrastruktur, o cümlədən boru kəmərləri və LNG qurğuları ilə idarə olunan qalıq yanacaqlara çox etibar etməyə davam edir. Aşağı emissiyalı enerji mənbəyi kimi tanınan təbii qaz regional enerji təhlükəsizliyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bununla belə, enerji keçidi irəlilədikcə, bütün üzv ölkələrin yenilənmiş öhdəlikləri vacibdir.

Azərbaycanda ÇNL 29-un 2024-cü ilin noyabrında yaxınlaşması ilə ASEAN ölkələri dayanıqlığı artıran və enerji keçidini sürətləndirən strateji enerji yol xəritəsi hazırlamaq üçün bu fürsətdən istifadə etməlidir. Trans-ASEAN Qaz Boru Kəməri (TAGP) üzrə əvvəlki Anlaşma Memorandumu (Anlaşma Memorandumu) inkişaf etməkdə olan enerji mənzərəsini həll etmək üçün qeyri-kafi olduğunu sübut etdi. Memorandumun yenilənməsi TAGP-nin təkcə bu gün deyil, həm də qarşıdakı onillikdə aktuallığını qoruyub saxlamaq üçün çox vacibdir.

TAGP ilkin olaraq Cənub-Şərqi Asiyanın enerji təhlükəsizliyini gücləndirmək və iqtisadi inteqrasiyanı təşviq etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. Qlobal diqqət bərpa olunan enerjiyə yönəlsə də, təbii qaz ASEAN-ın enerji qarışığının əsas komponenti olaraq qalır. 2020-ci ildə təbii qaz regionun Ümumi İlkin Enerji Təchizatının (TPES) 21%-ni təşkil edib və proqnozlar 2050-ci ilə qədər 48%-ə yüksələcəyini göstərir. Bu, hətta dünya daha təmiz enerji həllərinə doğru irəlilədiyi bir vaxtda təbii qazın davamlı əhəmiyyətini vurğulayır.

2002-ci ildə başladığından bəri TAGP layihəsi ASEAN-a üzv olan 10 dövlətin hamısını əhatə etmişdir. Bununla belə, iyirmi il sonra, davamlı çətinliklərlə irəliləyiş gözlənildiyindən daha yavaş oldu. TAGP memorandumunun 2024-cü ildə daha 10 il müddətinə uzadılması kritik suallar doğurur: Bu uzadılma qarşıdan gələn çağırışları effektiv şəkildə həll edəcəkmi? Və TAGP hələ də regionun inkişaf edən enerji məqsədlərinə uyğundurmu?

Qaz Boru Kəmərləri Vasitəsilə ASEAN Qarşılıqlı Əlaqəyə nail olmaq

TAGP ilkin olaraq 1990-cı illərin sonunda ASEAN-ın Enerji Əməkdaşlığı üzrə Fəaliyyət Planının (APAEC) bir hissəsi kimi təqdim edilmişdir. Məqsəd qazla zəngin olan İndoneziya, Malayziya və Bruney dövlətlərini Tayland, Sinqapur və Filippin kimi artan enerji tələbatı olan digər ASEAN ölkələri ilə birləşdirəcək transmilli boru kəməri şəbəkəsi yaratmaq idi. Bu iddialı plan regionda təbii qazın etibarlı və davamlı təchizatını təmin etməklə regional enerji təhlükəsizliyini gücləndirmək məqsədi daşıyırdı.

Bu günə kimi 6 ölkəni birləşdirən ümumi uzunluğu 3631 km olan 13 transsərhəd boru kəməri yaradılıb. Bununla belə, bu boru kəmərlərinin enerji təhlükəsizliyinin gücləndirilməsində effektivliyi onların əhatə dairəsini məhdudlaşdıran və dəyişən siyasi dinamikaya qarşı həssas olan ikitərəfli əməkdaşlığa etibarı ilə məhdudlaşıb. Çoxtərəfli əməkdaşlığın olmaması TAGP-nin potensialının tam reallaşmasına mane olub, daha çox əməkdaşlıq yanaşmasının zəruriliyini vurğulayır. Bu kontekstdə, müxtəlif regionda TAGP kimi mürəkkəb infrastruktur layihələri ümumi çərçivələrin yaradılmasını tələb edir. Buna nail olmaq hər hansı əhəmiyyətli qaz infrastrukturunun inkişafına başlamazdan əvvəl müəyyən səviyyəli sərhədyanı əməkdaşlıq və əməkdaşlıq tələb edir.

Regionun LNG artımı fonunda TAGP-nin aktuallığı

Son illərdə ASEAN qlobal Mayeləşdirilmiş Təbii Qaz (LNG) bazarında sürətli iqtisadi artım və artan enerji tələbləri ilə əhəmiyyətli oyunçuya çevrilmişdir. İndoneziya, Malayziya və Bruney kimi ölkələr uzun müddətdir əsas LNG ixracatçılarıdır, Vyetnam, Filippin və Tayland kimi ölkələr isə daha çox LNG istehlakına doğru daha geniş regional keçidi əks etdirərək idxal imkanlarını genişləndirir. Bu artan tələbat urbanizasiya, sənayeləşmə və ASEAN-ı qlobal LNG ticarətində mühüm mərkəz kimi yerləşdirərək karbon emissiyalarının azaldılmasına yönəlmiş hökumət siyasəti ilə təkan verir.

Bu inkişaflara cavab olaraq, 2012-ci ildə aparılan strateji yenidən qiymətləndirmə Trans-ASEAN Qaz Boru Kəmərini (TAGP) LNG-ni regionun qaz təchizatı strategiyasının əsas komponenti kimi daxil etmək üçün genişləndirdi. Bu dəyişiklik, virtual boru kəmərləri kimi fəaliyyət göstərən regional reqazifikasiya terminallarına (RGTs) tədarük edilən LNG ilə fiziki boru kəmərlərinin iqtisadi cəhətdən sərfəli olmadığı ölkələr üçün xüsusilə vacib idi. Bu gün yeddi ölkə üzrə 14 RGT, ümumi gücü ildə 57,76 milyon ton (MTPA).

ASEAN-ın LNG sektorunda sürətlənmiş böyüməsi təkcə onun genişlənən enerji ehtiyaclarını qarşılamır, həm də qlobal enerji bazarındakı rolunu artırır. ASEAN LNG infrastrukturuna sərmayə qoymağa və regional əməkdaşlığı gücləndirməyə davam etdiyi üçün qlobal LNG mənzərəsinin gələcəyinin formalaşmasında mühüm rol oynamağa hazırdır.

TAGP Memorandumunun uzadılmasına yenidən baxılması: Əməkdaşlığa sadiqliyin gücləndirilməsi

Anlaşma Memorandumunun 2034-cü ilə qədər uzadılması ASEAN-ın bir-biri ilə tam əlaqəli region məqsədlərinə nail olmaq və enerji təhlükəsizliyini təmin etmək ümidini yeniləyir. Bölgənin 2025-ci ilə qədər qazın xalis idxalçısına çevrilməsinə (7- ci ASEAN-ın Enerji Baxışı, 2022) gözlənilən dəyişməsinə baxmayaraq, TAGP layihəsinə davamlı öhdəlik bu çağırışların həlli və onun iddialı məqsədlərinə nail olmaq üçün güclü zəmin yaradır. Düzəlişlərin təbii qazın qiymətinin müəyyən edilməsi, qanunvericilik bazaları və şəbəkənin istismarı, təhlükəsizliyi və saxlanması üçün məsuliyyətlər kimi əsas məsələlərin həlli üçün kifayət olub-olmadığını müəyyən etmək üçün TAGP baş planına yenidən baxılması vacibdir.

Enerji mənzərəsi inkişaf etdikcə və yeni texnologiyalar ortaya çıxdıqca, təbii qazın paylanmasına çevik və innovativ yanaşma təklif edən “virtual boru kəməri” konsepsiyası ön plana çıxdı. Virtual boru kəmərlərinin TAGP layihəsinə inteqrasiyası regional enerji əlaqəsində əhəmiyyətli irəliləyişə işarə edir. Bu virtual boru kəmərləri ASEAN-ın iqtisadi artımı və inkişafı ilə ayaqlaşa bilən, regionun enerji təhlükəsizliyi, davamlılıq və dayanıqlılıq məqsədlərinə nail olmaqda ənənəvi boru kəmərlərini tamamlayan sərfəli, sürətli həll yolu təqdim edir.

LNG infrastrukturu və potensial transsərhəd qaz bazarı tərəfindən dəstəklənən bu mürəkkəblikləri idarə edən TAGP, ASEAN-ın öz enerji gələcəyini təmin etmək öhdəliyini əks etdirir. TAGP-nin aktual qalması üçün maraqlı tərəflər azalmış təklifin tələbata təsirini kollektiv şəkildə nəzərdən keçirməlidir, ASEAN Neft Şurası (ASCOPE) TAGP baş planını nəzərdən keçirmək və davamlılığı təmin etmək üçün AMS, hökumət və çoxtərəfli institutlarla əməkdaşlıqda mühüm rol oynayır. çoxtərəfli əməkdaşlıq.скачать dle 12.1