İran-Pakistan: strateji müttəfiqliyin ticarət və enerji şəkli

Sahibzadə M. Usman
________________________________________
İran prezidenti Məsud Pezeşkian və Pakistanın baş naziri Şehbaz Şərif Nyu-Yorkda Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasında (BMT Baş Assambleyası) əsas diplomatik toplantıda ikitərəfli iqtisadi və ticarət əməkdaşlığın genişləndirilməsinə yönəlmiş mühüm təşəbbüslə çıxış ediblər. Bu təşəbbüsün mərkəzində uzun müddətdir təxirə salınmış İran-Pakistan (İP) qaz boru kəməri layihəsi ilə bağlı problemlərin həlli üçün nəzərdə tutulmuş birgə işçi qrupun yaradılması dayanır. Bu inkişaf təkcə bu qonşu dövlətlər arasında iqtisadi əlaqələrin gücləndirilməsi istiqamətində perspektivli addım deyil, həm də qlobal iqtisadi qeyri-müəyyənlik dövründə regional sabitliyə daha geniş öhdəliyi təmsil edir.

Birgə işçi qrupunun yaradılması hər iki xalqın ortaq maneələri aşmaq və əhəmiyyətli iqtisadi potensialından yararlanmaq əzmini nümayiş etdirir. Coğrafi baxımdan Cənubi Asiya və Qərbi Asiyanın kəsişməsində yerləşən İran və Pakistan bol təbii ehtiyatlara və istifadə olunmamış bazarlara malikdirlər ki, bunlardan tam istifadə edilərsə, onların müvafiq iqtisadi artımını əhəmiyyətli dərəcədə artıra bilər. Bu tərəfdaşlığı rəsmiləşdirməklə hər iki ölkə keçmiş maneələri dəf etmək və qarşılıqlı əməkdaşlıq və mənfəətə əsaslanan gələcəyi qəbul etmək öhdəliyinə işarə edir.

Bu tərəfdaşlığın ən kritik komponenti, şübhəsiz ki, İP boru kəməri kimi tanınan İran-Pakistan qaz kəməridir. Əvvəlcə 1990-cı illərdə düşünülmüş layihəyə bir sıra geosiyasi çağırışlar, xüsusən də xarici güclərin təzyiqi mane olub. Bununla belə, bu yaxınlarda birgə işçi qrupun yaradılması layihənin gələcəyinə yenidən nikbinlik bəxş etdi. Tamamlanacağı təqdirdə boru kəməri Pakistana etibarlı enerji mənbəyi çatdırmağı vəd edir ki, bu da ölkənin xroniki enerji çatışmazlığını aradan qaldırmağa kömək edir.

Pakistan üçün enerji təhlükəsizliyi aktual problem olaraq qalır. Ölkə uzun müddətdir ki, elektrik enerjisinin tez-tez kəsilməsi ilə mübarizə aparır ki, bu da sənaye məhsuldarlığını aşağı salır və iqtisadi inkişafa mane olur. Dünyada ikinci ən böyük təbii qaz ehtiyatlarına malik olan İrandan təbii qaz idxal etməklə Pakistan nəinki ani enerji böhranını həll edəcək, həm də uzaq təchizatçılardan bahalı idxaldan asılılığını azaldacaq. Bu dəyişiklik Pakistanın enerji sektorunu sabitləşdirə və istehsal xərclərini azalda bilər, nəticədə onun iqtisadiyyatına fayda verə bilər.

İran isə əksinə, ƏM boru kəmərini öz qaz ixracı üçün sabit və etibarlı bazarı təmin etmək imkanı kimi görür. Boru kəməri Tehrana davamlı gəlir axını təmin edəcək, beynəlxalq sanksiyalar və qlobal enerji bazarlarının qeyri-sabitliyi ilə gərginləşən enerji sektorunu gücləndirəcək. Boru kəmərinin uğurla həyata keçirilməsi İranın davamlılığına və xarici çağırışlara baxmayaraq güclü iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirmək qabiliyyətinə sübut olacaq.

ƏM boru kəmərindən başqa, prezident Pezeşkian və baş nazir Şərif arasında aparılan müzakirələr regional iqtisadi əməkdaşlığa daha geniş baxışı əks etdirir. Hər iki lider etiraf edir ki, onların coğrafi yaxınlığı və ortaq tarixi əlaqələri ticarət, infrastrukturun inkişafı və regional əlaqə də daxil olmaqla müxtəlif sektorlar üzrə əməkdaşlıq üçün unikal imkan yaradır.

İclasda səslənən ən iddialı ideyalardan biri İran və Pakistandan başlayaraq region ölkələrini birləşdirən geniş avtomobil və dəmir yolu şəbəkəsinin yaradılması olub. Əgər həyata keçirilsə, bu infrastruktur iki ölkə arasında mal və xidmətlərin daha rahat hərəkətini asanlaşdıracaq və Mərkəzi Asiya, Yaxın Şərq və potensial olaraq hətta Çin kimi qonşu regionlara da yayılacaq. Belə bir şəbəkə ticarəti kəskin şəkildə artıracaq, regionu əhəmiyyətli ticarət mərkəzinə çevirəcək və iştirakçı ölkələrin iqtisadi sərvətlərini yenidən formalaşdıra biləcək iqtisadi imkanları açacaq.

Pakistan üçün İranla genişləndirilmiş əlaqə alternativ ticarət marşrutu təmin edəcək, xüsusilə də onun şərq qonşusu Hindistanla mürəkkəb münasibətləri nəzərə alınmaqla çox vacibdir. Ticarət tərəfdaşlıqlarının şaxələndirilməsi Pakistanın vahid regional tərəfdaşdan asılılığını azaldar, ona daha çox çeviklik və yeni bazarlara çıxış təmin edərdi. İran da eyni şəkildə Cənubi Asiya bazarlarına çıxışını yaxşılaşdıracaq, ixrac bazasını genişləndirəcək və regionda iqtisadi mövqeyini gücləndirəcək.

Bu yeni razılaşmanın kritik cəhəti İran və Pakistan arasında etimadın yaradılmasına vurğudur. Ortaq problemləri birlikdə həll etməklə, hər iki ölkə daha güclü, daha davamlı tərəfdaşlıq üçün zəmin yaradır. İstər ticarət, istər enerji, istərsə də infrastruktur sahələrində İran və Pakistan arasındakı ikitərəfli əlaqələr digər regional əməkdaşlıqlar üçün də nümunə kimi xidmət etməyə hazırdır. Etibar və qarşılıqlı anlaşma təməli bu layihələrin uzunmüddətli uğuru üçün çox vacibdir, çünki bu, hər iki ölkəyə potensial maneələri ortaq məqsəd hissi ilə idarə etməyə imkan verir.

Pakistan ardıcıl olaraq İranla dialoq və əməkdaşlığa sadiqliyini, xüsusən də strateji və iqtisadi əhəmiyyət kəsb edən layihələrdə nümayiş etdirib. Onların rəhbərliyi arasında son müzakirələr tarixi fərqləri bir kənara qoyub ümumi məqsədlərə fokuslanmaq üçün ortaq hazırlığı əks etdirir. Bu əməkdaşlıq yanaşması uzunmüddətli sabitliyin və inkişafın təmin edilməsi üçün regional ittifaqları tələb edən gözlənilməz qlobal iqtisadi şərtlər qarşısında xüsusilə vacibdir.

ƏM boru kəmərinin və digər ikitərəfli layihələrin uğurunu təmin etmək üçün bir sıra strateji tövsiyələr nəzərə alınmalıdır:

Birgə işçi qrupu İP boru kəmərini öz gündəmində birinci yerə qoymalıdır. Hər iki ölkə geosiyasi problemlərin öhdəsindən gəlmək üçün səylə çalışmalıdır və layihənin yolunda qalmasını təmin etməlidir. Daha çox gecikmələrin qarşısını almaq üçün müəyyən edilmiş mərhələlər və vaxt qrafikləri ilə aydın yol xəritəsi vacibdir.
Pakistan və İran iri şəhərləri və ticarət mərkəzlərini birləşdirən avtomobil və dəmir yolu şəbəkəsinin inkişafını fəal şəkildə həyata keçirməlidir. Bu infrastruktur təkcə malların daşınmasını asanlaşdırmayacaq, həm də insanlar arasında əlaqələri gücləndirəcək, mədəni və iqtisadi əlaqələri dərinləşdirəcək.
Enerji tərəfdaşlığın təməl daşı olaraq qalmasına baxmayaraq, hər iki ölkə kənd təsərrüfatı, istehsal və texnologiya kimi əlavə əməkdaşlıq sahələrini araşdırmalıdır. Bu sektorlarda birgə müəssisələr məşğulluq imkanları yarada, ixracı sürətləndirə və innovasiyaları stimullaşdıra bilər.
İran və Pakistan digər region ölkələrini ticarət, enerji və əlaqə ilə bağlı müzakirələrə cəlb etmək üçün birlikdə çalışmalıdır. İqtisadi inkişafa regional yanaşma bütün regionda davamlı artıma və ortaq rifaha gətirib çıxara bilər.
İki xalq arasında gərginliyin tarixini nəzərə alaraq, mübahisələrin tez və səmərəli həlli üçün formal mexanizmlərin yaradılması vacibdir. Bu, birgə layihələrdə hər hansı bir pozuntunun qarşısını alacaq və irəliyə doğru hamar bir yolu təmin edəcək.
Nəhayət, İran və Pakistan arasında iqtisadi əməkdaşlıq üçün birgə işçi qrupunun yaradılmasına dair razılaşma ikitərəfli əlaqələri gücləndirmək istiqamətində mühüm addımdır. Ortaq problemlərin öhdəsindən gəlməyə və qarşılıqlı faydalı məqsədlərə nail olmağa sadiq qalmaqla hər iki ölkə artan iqtisadi artımın və regional sabitliyin bəhrələrini almağa hazırdır.скачать dle 12.1