İnkişaf etməkdə olan ölkələr CBDC-ləri necə uğurla həyata keçirə bilərlər

Tuhu Nugraha
_________________________________________
Bütün dünya üzrə mərkəzi banklar Mərkəzi Bank Rəqəmsal Valyutalarının (CBDC) potensialını araşdırdıqca, inkişaf etməkdə olan ölkələrdə tətbiq prosesi unikal problemlərlə üzləşir. CBDC-lər daha geniş maliyyə əhatəsi, artan səmərəlilik və şəffaflıq kimi faydalar vəd etsə də, uğurlu qəbulu təmin etmək üçün əhəmiyyətli müqavimət göstərilməlidir. Atlantic Council CBDC Tracker-in 2024-cü ilin may ayına olan məlumatlarına görə, cəmi 134 ölkə və ya valyuta birliyi CBDC inkişaflarını izləyib. Bunlardan 3 ölkə CBDC-ni işə salıb, 36-sı pilot mərhələdə, 30-u inkişaf mərhələsindədir, 44-ü tədqiqat mərhələsindədir, 17 ölkə fəaliyyətini dayandırıb və ya dayandırıb, 2 ölkə isə CBDC-nin tətbiqi planlarını ləğv edib. Bu məqalə inkişaf etməkdə olan ölkələrin rəqəmsal valyutalara keçid zamanı qarşılaşa biləcəkləri müqavimətin altı əsas kateqoriyasını müzakirə edəcək.

1. Etibar və İctimai Qavrama

Güvən hər hansı bir uğurlu pul sisteminin təməlidir və CBDC-lərin uğuru üçün çox vacibdir. Bununla belə, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə hökumətə və mərkəzi banklara inamsızlıq böyük problem yaradır. Bu inamsızlıq çox vaxt uzun tarixə malik olan korrupsiya, iqtisadi idarəetmənin pozulması və şəffaflığın olmamasından qaynaqlanır ki, bu da ictimaiyyət arasında skeptisizmə səbəb olur. Hökumətə fərdi maliyyə fəaliyyətlərinə nəzarət etmək üçün potensial imkan yarada bilən CBDC-lərin tətbiqi həddindən artıq nəzarət və məxfiliyin itirilməsi ilə bağlı narahatlıqları gücləndirə bilər.

Bu məsələ 2021-ci ildə Nigeriyada eNaira-nın işə salınması vəziyyətində aydın görünür, burada CBDC qəbulu ictimai etimadın olmaması səbəbindən əhəmiyyətli maneələrlə üzləşdi. Bir çox nigeriyalılar eNaira-nın daha ciddi nəzarət və ya hətta dövlət vəsaitlərinin sui-istifadəsi üçün istifadə olunacağından qorxurdular. Bu problemləri həll etmək üçün hökumətlər etimad yaratmaq və CBDC-lər haqqında mənfi təsəvvürü dəyişdirmək üçün mövcud təhlükəsizlik tədbirlərini və məxfiliyin qorunmasını vurğulayaraq ictimaiyyətlə şəffaf və ardıcıl ünsiyyət qurmalıdır.

2. İnfrastruktur və Texnoloji Məhdudiyyətlər

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə CBDC-nin qəbuluna ən böyük maneələrdən biri rəqəmsal infrastrukturun qeyri-adekvatlığıdır. Etibarlı internetə çıxış, rəqəmsal cihazların geniş yayılması və kifayət qədər rəqəmsal savadlılıq effektiv CBDC sistemini dəstəkləmək üçün mühüm ilkin şərtlərdir. Təəssüf ki, bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələr hələ də bu əsas infrastruktur problemləri ilə mübarizə aparır. Bu boşluqları aradan qaldırmadan, CBDC-lərin işə salınması mövcud bərabərsizlikləri dərinləşdirə bilər və əhalinin böyük təbəqələrini yeni rəqəmsal valyutaya çıxışdan məhrum edə bilər.

Məsələn, Hindistanda internetin nüfuzu son illərdə əhəmiyyətli dərəcədə artsa da, hələ də aradan qaldırılmalı olan böyük problemlər var. DataReportal (Digital 2024: India) və Statista-nın son hesabatlarına görə, 2024-cü ilin əvvəlində Hindistanda internetin nüfuzu ümumi əhalinin 52,4%-nə çatıb, yəni 2024-cü ilin yanvarına Hindistanda təxminən 751,5 milyon insan internet istifadəçisi olub. sayı 2023-cü ilin yanvarından 2024-cü ilin yanvarına qədər 19 milyon (+2,6%) artıb, 2024-cü ilin əvvəlinə əhalinin təxminən 47,6%-nin (təxminən 683,7 milyon nəfər) hələ də internetə çıxışı olmayıb. Bu rəqəmlər göstərir ki, irəliləyişlərə baxmayaraq, böyük əhalinin bir hissəsinə hələ də adekvat rəqəmsal infrastruktur çatmır ki, bu da CBDC-nin qəbuluna əhəmiyyətli maneə ola bilər. Buna görə də, infrastrukturun inkişafına və rəqəmsal savadlılıq proqramlarına investisiya qoymaq, CBDC-lərin təkcə mövcud rəqəmsal çıxışı olanlara deyil, cəmiyyətin bütün seqmentlərinə çatmasını təmin etmək üçün çox vacibdir.

3. Hüquqi və tənzimləyici qeyri-müəyyənlik

Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə hüquqi və tənzimləyici mənzərə çox vaxt inkişaf etməmiş və ya qeyri-müəyyəndir və bu, CBDC-lərin həyata keçirilməsi ətrafında qeyri-müəyyənlik yaradır. Bütün maraqlı tərəflərin rol və məsuliyyətlərini müəyyən etmək, istehlakçıların müdafiəsini təmin etmək və rəqəmsal valyutalarla bağlı riskləri azaltmaq üçün aydın hüquqi çərçivələr lazımdır. Hökumətlər həmçinin CBDC-lərin inflyasiya və ya valyuta devalvasiyasını gücləndirmək potensialı ilə bağlı narahatlıqları aradan qaldırmalıdırlar ki, bu da ictimaiyyətin qəbuluna mane ola bilər. Buna görə də, inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün güclü və şəffaf tənzimləyici təlimatlar yaratmaq və CBDC-nin tətbiqi üçün möhkəm zəmin yaratmaq üçün beynəlxalq tənzimləyici orqanlarla əməkdaşlıq etmək vacibdir.

Məsələn, Bank Indonesia (BI) rəqəmsal rupiya emissiyasını araşdırır, lakin hərtərəfli hüquqi və tənzimləyici baza hələ də inkişaf mərhələsindədir. CBDC kontekstində istehlakçıların müdafiəsi, çirkli pulların yuyulması və terrorizmin maliyyələşdirilməsi ilə mübarizə kimi aspektlərin aydınlaşdırılmasına təcili ehtiyac var. Afrikada bir çox ölkələr CBDC-lər üçün adekvat hüquqi və tənzimləyici çərçivələrin işlənib hazırlanmasında oxşar çətinliklərlə üzləşirlər, çox vaxt maliyyə texnologiyaları və rəqəmsal valyuta tənzimlənməsi sahəsində bacarıq və təcrübənin olmaması səbəbindən. Bu tənzimləyici qeyri-müəyyənlik CBDC məkanında investisiya və innovasiyaya mane ola bilər, uğurlu qəbula doğru irəliləyişi yavaşlatır.

4. Maliyyə Sektoruna Təsir

CBDC-lərin tətbiqi vasitəçiliyin ləğvindən qorxan ənənəvi maliyyə institutları, xüsusən də kommersiya bankları üçün problemlər yaradır. Bununla belə, bu banklar yeni, müvafiq xidmətlər təklif etməklə rəqəmsal dövrdə öz rollarını genişləndirə bilərlər. Potensial rollardan biri istehlakçıların fərdi məlumatlarının saxlanması xidmətlərinin təminatçısı kimidir. Banklar və müştərilər arasında artıq qurulmuş etimadı nəzərə alaraq, banklar təhlükəsiz şəxsi məlumatların saxlanması həlləri təklif etmək və istehlakçılara müxtəlif rəqəmsal xidmətlər üçün məlumat girişi icazələrini idarə etməkdə kömək etmək üçün öz təhlükəsizlik infrastrukturundan istifadə edə bilərlər.

Bundan əlavə, kommersiya bankları təhlükəsiz kriptovalyuta saxlama xidmətləri təklif edərək bizneslərini genişləndirə bilərlər. Kriptovalyutanın artan populyarlığı fonunda banklar zərər sığortası və yüksək səviyyəli təhlükəsizlik ilə təchiz olunmuş kripto pul kisələri təklif etmək üçün öz infrastruktur və təhlükəsizlik tədbirlərindən istifadə edə bilərlər. Bu, nəinki müştəri etibarını gücləndirir, həm də yeni gəlir axınları açır. Banklar həmçinin inkişaf edən bazarda aktuallığını qorumaq üçün kriptovalyuta və qeyri-işlənə bilən tokenlər (NFTs) kimi rəqəmsal aktivlər üçün konsaltinq və portfelin idarə edilməsi də daxil olmaqla rəqəmsal sərvətlərin idarə edilməsi xidmətlərini inkişaf etdirə bilər.

Kommersiya bankları həm fiat, həm də rəqəmsal valyutalarda problemsiz əməliyyatlara imkan verən CBDC-lərlə inteqrasiya olunmuş ödəniş platformalarını inkişaf etdirə bilər. Buraya daha sürətli sərhədyanı ödənişlər və CBDC-lər tərəfindən dəstəklənən e-ticarət üçün ödəniş həlləri daxildir. Kommersiya bankları öz rollarını genişləndirməklə, o cümlədən KOM-lar üçün rəqəmsal maliyyə həlləri təklif etməklə öz aktuallığını qoruya və daim inkişaf edən rəqəmsal maliyyə ekosistemində əsas oyunçular olaraq qala bilərlər.

5. Sosial-İqtisadi Çağırışlar

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdəki sosial-iqtisadi şərait CBDC-nin qəbulu üçün unikal problemlər yaradır. İqtisadi qeyri-sabitlik, yoxsulluğun yüksək səviyyəsi və qeyri-rəsmi iqtisadiyyatın hökmranlığı rəqəmsal valyutalara rahat keçidə mane ola bilər. Bundan əlavə, xüsusilə az inkişaf etmiş kənd yerlərində nağd pula mədəni bağlılıq rəqəmsal alternativlərə qarşı müqavimətə səbəb ola bilər. Buna görə də hökumətlər öz CBDC strategiyalarını ölkələrinin xüsusi sosial-iqtisadi kontekstlərinə uyğunlaşdıraraq maliyyə inklüzivliyini təşviq etməli və həssas əhalinin rəqəmsal keçiddən geri qalmamasını təmin etməlidirlər.

Bəzi ölkələr maliyyə inklüzivliyinə yönəlmiş sosial innovasiyalar vasitəsilə bu problemləri həll etməyə başlayıblar. Məsələn, Çin maliyyə inklüzivliyini artırmaq üçün bir sıra şəhərlərdə, xüsusən də ənənəvi bank xidmətlərinə çıxışın məhdud olduğu kənd yerlərində rəqəmsal yuan üçün pilot layihəyə start verib. Rəqəmsal yuanın da sosial yardımı daha effektiv şəkildə hədəf alması və vəsaitlərin ehtiyacı olanlara çatmasını təmin etməsi gözlənilir. Digər tərəfdən, İsveç e-kronun inkişafı ilə əsas sosial yenilik kimi əlçatanlığı vurğulayır. Elektron kron nağd pulu tamamlamaq və hətta nağd puldan istifadə azaldıqda belə, ictimai ödəniş formalarına universal çıxışı təmin etmək üçün nəzərdə tutulub. İsveç həmçinin məhdud texnologiya biliyi olanlar da daxil olmaqla hər kəsin istifadə edə bilməsini təmin etmək üçün oflayn seçimlər və sadə istifadəçi interfeysləri planlaşdırır.

Çin və İsveçdən olan təcrübələr CBDC-nin tətbiqinin yerli əhalinin sosial-iqtisadi şərtləri və ehtiyacları ilə uyğunlaşdırılmasının vacibliyini nümayiş etdirir, CBDC-lərin mövcud bərabərsizlikləri gücləndirməkdənsə, maliyyə inklüzivliyi üçün effektiv vasitə ola biləcəyini təmin edir.

6. Məxfilik və Məlumat Təhlükəsizliyi Narahatlıqları

CBDC-lərin rəqəmsal təbiəti məxfilik və məlumat təhlükəsizliyi ilə bağlı əhəmiyyətli narahatlıqlar doğurur. Kibertəhlükəsizlik infrastrukturunun daha az möhkəm ola biləcəyi inkişaf etməkdə olan ölkələrdə kiberhücum təhlükəsi ciddi narahatlıq doğurur. Bundan əlavə, maliyyə əməliyyatlarının monitorinqində hökumətin həddindən artıq imkanları ictimai müqavimətə səbəb ola bilər. Bu narahatlıqları aradan qaldırmaq üçün mərkəzi banklar istifadəçi məlumatlarını və məxfiliyini qoruyan təhlükəsiz və davamlı CBDC sistemlərinin inkişafına üstünlük verməlidirlər. Güclü kibertəhlükəsizlik tədbirləri ilə yanaşı, məlumatların necə idarə ediləcəyi və qorunacağına dair şəffaflıq ictimaiyyətin etimadını qazanmaq üçün çox vacib olacaq.

Nəticə: İrəli Strateji Yol

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə CBDC-nin uğurlu tətbiqinə nail olmaq üçün ictimai inamın yaradılması, infrastruktura sərmayə qoyuluşu, aydın qanunvericilik bazalarının yaradılması, maliyyə sektoruna təsirin azaldılması, sosial-iqtisadi maneələrin aradan qaldırılması və məxfiliyin güclü qorunmasını təmin edən strateji və vahid yanaşma lazımdır. . Bu çağırışları effektiv şəkildə həll etməklə, inkişaf etməkdə olan ölkələr CBDC-lərin faydalarından istifadə edə, maliyyə inklüzivliyini təşviq edə və qlobal rəqəmsal valyuta mənzərəsində liderlər kimi yerləşərək iqtisadi inkişafa töhfə verə bilərlər.скачать dle 12.1