Azərbaycanın ŞƏT-dən baxışı və gözləntiləri

Nağı Əhmədov
____________________________________
İyulun 4-də Astanada keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) Sammiti regional əməkdaşlıq və iqtisadi inteqrasiya üçün mərkəzi məqam oldu. “Çoxtərəfli dialoqun gücləndirilməsi – davamlı sülhə doğru səy” şüarı altında keçirilən “ŞƏT Plus” sammitinin iştirakçıları dünya ictimaiyyətini açıq qlobal dialoqa və yeni təhlükəsizlik paradiqmasının qəbuluna çağırıblar.

Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə vurğulanan Azərbaycanın iştirakı ölkənin regional və qlobal problemlərin həlli üçün çoxtərəfli dialoqa və birgə səylərə sadiqliyini vurğuladı. Bundan başqa, Prezident Əliyevin 2022-ci ildə Səmərqənddə keçirilən tədbirdən sonra ikinci dəfə ŞƏT-in Zirvə toplantısında iştirakı Azərbaycanın təşkilat daxilində artan nüfuzunu vurğulayır.

2001-ci ildə Çin, Rusiya, Qazaxıstan, Tacikistan, Qırğızıstan və Özbəkistan tərəfindən yaradılan təşkilatın hazırda on tamhüquqlu üzvü var. Təsisçilərə Hindistan və Pakistan (2017), İran (2022) və Belarus (2024) qoşulub. Təşkilatın nüfuzu və təsiri gücləndikcə digər dövlətlər və beynəlxalq strukturlar tərəfindən onun fəaliyyətinə maraq təbii olaraq artır. Baş katib Zhang Mingin sözlərinə görə, bir neçə ölkə ŞƏT-ə üzv olmaq istəyir. Məlumata görə, Azərbaycan, Ermənistan, Banqladeş, Kamboca və Şri-Lanka dialoq üzrə tərəfdaş statusunu müşahidəçi ölkəyə çevirmək üçün müraciət edib . Bu, təşkilata tamhüquqlu üzvlük yolunda aralıq mərhələ hesab olunur. ŞƏT-ə daxil olan yuxarıda adları çəkilən ölkələrin hamısı ilkin mərhələdə müşahidəçi qismində çıxış etmişlər. Belarus təşkilata üzv olduqdan sonra yalnız iki müşahidəçi ölkə qalıb: Monqolustan və Əfqanıstan. Nəzərə alsaq ki, sonuncunun hamı tərəfindən tanınmış hökuməti yoxdur, buna görə də ŞƏT müşahidəçilərinin sayını artırmalıdır.

Xatırladaq ki, Azərbaycana 2015-ci ildə Ufa sammitində dialoq üzrə tərəfdaş statusu verilib.2016-cı ildə Pekində imzalanmış Memoranduma əsasən, tərəflər qarşılıqlı maraq doğuran aşağıdakı sahələrdə əməkdaşlıq etmək barədə razılığa gəliblər : regional təhlükəsizlik və sabitliyin möhkəmləndirilməsi; terrorizm, ekstremizm və separatizmlə mübarizə; narkotik vasitələrin, psixotrop maddələrin və onların prekursorlarının qanunsuz istehsalına və dövriyyəsinə qarşı mübarizə; kibercinayətkarlığa və transmilli mütəşəkkil cinayətin digər növlərinə qarşı mübarizə; ticarət və investisiyalar, enerji, telekommunikasiya, kənd təsərrüfatı sahələrində əməkdaşlıq, habelə kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri arasında birbaşa əlaqələrin təşviqi; hüquqi və gömrük məsələləri üzrə qarşılıqlı əlaqə; nəqliyyat və rabitə sahəsində mövcud infrastrukturdan səmərəli istifadə, transregional multimodal nəqliyyat dəhlizlərinin və tranzit potensialının inkişafı; mədəniyyət, elm və texnologiya, təhsil, səhiyyə və turizm sahələrində qarşılıqlı fəaliyyətin inkişafı; təbii və texnogen xarakterli fövqəladə halların qarşısının alınması və nəticələrinin aradan qaldırılması istiqamətində qarşılıqlı yardım; sivilizasiyalararası dialoqun, multikulturalizmin və tolerantlığın gücləndirilməsi.

Bununla belə, Azərbaycanın ambisiyaları ardıcıl olaraq dialoq üzrə tərəfdaş statusundan yüksək olub və əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi niyyətini dəfələrlə ifadə edib.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev 2016-cı il mayın 31-də Çin Xalq Respublikası Kommunist Partiyası Mərkəzi Siyasi Bürosunun Daimi Komitəsinin üzvü, Dövlət Şurasının baş nazirinin müavini Çjan Qaoli ilə görüşündə bildirib ki, Azərbaycan ŞƏT-in verdiyi dialoq üzrə tərəfdaş statusunu quruma tam inteqrasiya yolunda ilk addım kimi qiymətləndirib və bu təşkilatla əməkdaşlığın Azərbaycanın xarici siyasətində mühüm yer tutduğunu bildirib.

2018-ci il aprelin 16-da Çin Xalq Respublikasının Sədri Si Cinpin yenidən Azərbaycan Respublikasının Prezidenti seçilməsi münasibətilə İlham Əliyevə təbrik məktubunda qeyd edib ki, Azərbaycan bu yaxınlarda ŞƏT-ə üzv olmaq üçün müraciət edib. müşahidəçi dövlət. O əlavə edib ki, Çin Azərbaycanın müraciətinə böyük əhəmiyyət verir və yekdil razılıq əsasında ŞƏT-ə üzv olan digər ölkələrlə birlikdə baxacaq.

Daha sonra 2018-ci il avqustun 31-də Xarici Ölkələrlə Dostluq üzrə Çin Xalq Assosiasiyasının sədri Li Syaolinin başçılıq etdiyi nümayəndə heyəti ilə görüşdə Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban Əliyeva bir daha vurğulayıb ki, Azərbaycan bu yaxınlarda müraciət edib. müşahidəçi statusu almaq üçün ŞƏT-ə.

2024-cü il iyulun 3-də Azərbaycan və Çinin qəbul etdiyi strateji tərəfdaşlığın yaradılmasına dair birgə bəyannamədə Çinin Azərbaycanın ŞƏT-də hüquqi statusunun artırılmasını dəstəklədiyi bildirilib . Tərəflər Çinin gələn il sədrliyi çərçivəsində bu məsələyə xüsusi diqqət yetiriləcəyini qeyd ediblər. Si Cinpin həmçinin Azərbaycan prezidentini Çində keçiriləcək ŞƏT Zirvə toplantısına dəvət edib .

Göründüyü kimi, Azərbaycan ümumilikdə ŞƏT ilə və ayrı-ayrı ŞƏT-ə üzv dövlətlərlə qarşılıqlı fəaliyyəti ardıcıl şəkildə genişləndirməkdə maraqlıdır. Azərbaycanın ŞƏT-ə üzv olan bütün ölkələrlə sıx və mehriban qonşuluq münasibətləri var. Xüsusilə, bu yaxınlarda Azərbaycan və Çin arasında strateji tərəfdaşlığın yaradılmasına dair Birgə Bəyannamənin qəbul edilməsi diqqətəlayiq hadisədir.

Qeyd edək ki, Azərbaycan müşahidəçi statusu aldıqdan sonra ŞƏT-in açıq iclaslarında iştirak etmək, təşkilatın gündəliyindəki məsələləri səsvermə hüququ olmadan müzakirə etmək, bəzi sənədlərlə tanış olmaq hüququ əldə edəcək. Bu gün Azərbaycan dialoq tərəfdaşı kimi ŞƏT-in müxtəlif istiqamətlər üzrə fəaliyyətində yalnız fəal iştirak edir. Bununla belə, Azərbaycanın ŞƏT-ə müşahidəçi qismində qoşulması regional və qlobal kontekstdə əhəmiyyətli olacaq.

ŞƏT Azərbaycana Şərqlə Qərb arasında körpü rolunu ifadə etmək üçün platforma təklif edir və bu rolu oynamağa getdikcə daha yaxşı mövqe tutur. Azərbaycan nəqliyyat, enerji, infrastruktur layihələri ilə bağlı ikitərəfli, bəzən də üçtərəfli formatda bir çox mühüm layihələr həyata keçirir. Buna görə də, Azərbaycan Avrasiya quruculuğunda ticarət və nəqliyyat dəhlizlərinin təşviqi üçün mərkəz rolunu oynaya bilər və deməli, ŞƏT üzvlərinə faydalı töhfə vermək imkanına malikdir.

Buna görə də, ŞƏT-in infrastruktur və ticarət vasitəsilə Asiyanı Avropa ilə əlaqələndirmək baxışı xüsusilə Azərbaycanın strateji hədəfləri ilə üst-üstə düşür. Azərbaycan ŞƏT-də iştirak etməklə təkcə artan ticarət və investisiyalardan faydalanmır, həm də Avrasiyanın iqtisadi mənzərəsinin formalaşmasında əsas oyunçu kimi özünü göstərir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan son illərdə əsas logistika mərkəzi kimi rolunu artıraraq infrastruktura böyük investisiyalar yatırıb. Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu ilə birlikdə Şimal-Cənub və Şərq-Qərb nəqliyyat dəhlizlərinin inkişafı Azərbaycanın regional əlaqəni yaxşılaşdırmaq səylərinə nümunədir. Bu layihələr Asiya və Avropa arasında daha sürətli ticarət yollarını asanlaşdırır və daha geniş regionun ümumi iqtisadi artımına töhfə verir.

Qeyd edək ki, ekoloji gündəm qlobal istiləşmə ilə əlaqədar təşkilat üçün getdikcə aktuallaşır. ŞƏT artıq iyulun 8-9-da Çinin Tsindao şəhərində Azərbaycanın iştirakı ilə keçirilən yaşıl inkişaf üzrə forum keçirib. Bu, ŞƏT-ə üzv dövlətlər arasında yaşıl inkişafa həsr olunmuş ilk yüksək səviyyəli tədbirdir. Yeri gəlmişkən qeyd edə bilərik ki, 2024-cü il ŞƏT-in ekologiya ili, 2025-ci il isə ŞƏT-in Dayanıqlı İnkişaf İli elan edilmişdir.

ŞƏT-in yaşıl gündəliyi Azərbaycanın qlobal iqlim təşəbbüslərində fəal iştirakı ilə üst-üstə düşür. Azərbaycanın BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasının (COP29) Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına ev sahibliyi etməsi onun qlobal məsələlərə daha geniş sadiqliyini vurğulayır.

Bundan başqa, Azərbaycanın ŞƏT ilə əməkdaşlığı 2020-ci ildə Ermənistanın işğalından azad edilmiş Qarabağın yenidən qurulması və bərpasında mühüm rol oynaya bilər.

Bu arada Azərbaycan və Ermənistanın bir inteqrasiya layihəsində, xüsusən də ŞƏT kimi bir layihədə iştirakı xüsusilə Cənubi Qafqaz regionunun və bütövlükdə Avrasiya regionunun təhlükəsizlik strukturuna müsbət təsir göstərə bilər. Təhlükəsiz, sabit və dinc Cənubi Qafqaz son nəticədə ŞƏT-də bütün maraqlı tərəflərin marağında olan dinc dünyaya gətirib çıxarır.

Bundan başqa, Azərbaycanın ŞƏT ilə əməkdaşlığı genişləndirmək səyləri təsdiq edir ki, onun xarici siyasəti ŞƏT-in təhlükəsiz və əməkdaşlıq edən Avrasiya icması vizyonuna uyğundur. Azərbaycan başlıca olaraq geoiqtisadi prioritetləri vurğulayır, beynəlxalq nəqliyyat dəhlizlərini nəzərəçarpacaq tədbirlərlə dəstəkləyir. Bu platformadan istifadə etməklə Azərbaycan iqtisadi inkişafı və regional əməkdaşlıq məqsədlərini irəli aparmağa davam edə bilər. Bu yanaşma Azərbaycanın strateji təşəbbüsləri və beynəlxalq tərəfdaşlıqlarının sabit və firavan Avrasiya regionuna töhfə verdiyi gələcəyə praqmatik və iddialı baxışı əks etdirir.

Bir sözlə, Azərbaycan ŞƏT ilə genişləndirilmiş tərəfdaşlığa can atmaqla, Şərq və Qərblə əməkdaşlıq potensialından istifadəyə yönəlmiş ənənəvi balanslaşdırılmış xarici siyasətini bir daha təsdiqləyir. Azərbaycanın ŞƏT ilə əməkdaşlığı müvafiq olaraq hər iki tərəfin maraqlarına xidmət edir və Avrasiya məkanında sabitliyi möhkəmləndirir.скачать dle 12.1