Beynəlxalq münasibətlərdə generativ süni inteleket texnologiylarının dərin forma və məzmun səciyyəsinə bir baxış

İnformasiya əsrində biz beynəlxalq münasibətləri dərindən formalaşdıran böyük dəyişikliklərin şahidi oluruq. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi, müasir dünyada dəyişmənin mərkəzi qüvvəsi kimi ortaya çıxan generativ süni intellektdir (generativ AI). Bu texnologiyaya hakim olmaq üçün qlobal yarış güclənir, çünki ölkələr onun gələcək trayektoriyasına təsir etmək və onun formalaşmasına kömək etdiyi yeni dünyada öz yerlərini təmin etmək üçün unikal imkanlarından istifadə etməyə çalışırlar. Bu arenanın iki əsas aktoru olan ABŞ və Çin həm əməkdaşlıq edir, həm də rəqabət aparır, mürəkkəb geosiyasi və iqtisadi dinamika yaradır.

Generativ süni intellektin prosesləri sadələşdirmək və məhsuldarlığı artırmaq üçün böyük potensialına baxmayaraq, onun qlobal güc balansına təsiri ilə bağlı ciddi narahatlıqlar yaranır. Bu məqalə generativ süni intellekt və beynəlxalq əlaqələr və qlobal iqtisadiyyat arasındakı əlaqənin ümumi icmalı təqdim edir, eyni zamanda əlaqədar problemlər və təsirləri qısaca araşdırır.

Böyük Dil Modellərində (LLM) qərəzlilik problemi

Böyük dil modellərindən istifadənin əsas problemlərindən biri onların təlim məlumatlarında yerləşdirilmiş qərəzlərin olmasıdır. Bu məlumat dəstləri çox vaxt irqi, mədəni, coğrafi və sosial qərəzləri ehtiva edir ki, bu da modellər tərəfindən işləndikdən sonra qeyri-dəqiq nəticələrə və qüsurlu təhlillərə səbəb ola bilər. Beynəlxalq münasibətlər kimi həssas sahələrdə bu qərəzli yanaşmalar reallığı təhrif edə və aldadıcı perspektivləri təşviq edə bilər. Məsələn, bəzi modellər təlim mənbələrinin xarakterinə görə xüsusi mədəni və ya siyasi baxışlara üstünlük verə bilər.

LLM-lərin Beynəlxalq Münasibətlərə Təsiri



Beynəlxalq münasibətlər mürəkkəb və dinamik bir sahə kimi getdikcə böyük dil modellərinin təsiri altına düşür. Bu modellər qlobal siyasətləri və beynəlxalq hadisələri təhlil etmək üçün istifadə olunur. Bununla belə, bu modellər vasitəsilə siyasi və mədəni qərəzlərin ötürülməsi riski qlobal problemlərin təhrifli şərhləri ilə nəticələnə bilər. Beş əsas LLM-də - ChatGPT, Llama, Mistral, Qwen və Doubao-da aparılan bir araşdırma, hər birinin qlobal məsələlərin həllində xüsusi meyllər nümayiş etdirdiyini, əsasən onların öyrədildiyi məlumatlarla formalaşdığını aşkar etdi.

AI-nin geosiyasi və iqtisadi təsirləri

Süni intellektin üstünlüyü uğrunda yarış mühüm geosiyasi ölçüləri daşıyır. İqtisadi gücə, qabaqcıl texnologiyalara və bacarıqlı istedada malik ölkələr, xüsusən də “Aİ-nin aralıq illəri” adlanan dövrdə bu texnologiyanın gələcəyinin və formalaşmaqda olan qlobal nizamın formalaşmasında mühüm rol oynayacaqlar. Birləşmiş Ştatlar, Çin, Böyük Britaniya, Cənubi Koreya, Hollandiya, BƏƏ, Yaponiya və Hindistan kimi dövlətlər bu rəqabətdə aparıcı oyunçular kimi yerləşdirən fərqli üstünlüklərə malikdirlər. Gələcəkdə bu yarış dövlətlər arasında innovasiya bloklarının və strateji ittifaqların formalaşmasına səbəb ola bilər.

Generativ AI və Qlobal Rəqabətin yüksəlişi

Generativ AI-nin ortaya çıxması ilə biz məlumatın işlənməsi və istehsalında dramatik dəyişikliklərin şahidi oluruq. Bu yeni texnologiya müxtəlif formatlarda - mətn, şəkillər, audio və videolarda məzmun yaratmağa qadirdir, eyni zamanda ticarət, müdafiə və səhiyyə də daxil olmaqla bir çox sektorda performansı artırır. Bu trayektoriya boyunca qlobal rəqabət, xüsusən də ABŞ və Çin arasında yeni çağırışlarla üzləşir. ABŞ hazırda LLM və digər AI texnologiyalarının inkişafında liderlik edir, Çin isə bu modellərin hazırlanmasında müəyyən maneələrlə mübarizə aparır. Bu cür fərqlər çox güman ki, xalqların geosiyasi və iqtisadi gücünə təsir edəcək.

Generativ AI və Qlobal İqtisadi İnkişaf

Generativ süni intellekt qlobal iqtisadi artımı stimullaşdırmaq üçün böyük potensiala malikdir. Goldman Sachs-ın araşdırması göstərir ki, bu texnologiyanın geniş tətbiqi illik məhsuldarlığın artımını 1,5%-ə qədər artıra bilər və qlobal ÜDM-ə təxminən 7 trilyon dollar əlavə edə bilər. Bununla belə, bu potensialın reallaşdırılması dörd əsas amildən asılıdır: enerji, hesablama infrastrukturu, verilənlər və süni intellekt modelləri. Bu texnoloji inqilabın önündə gedən ölkələr əhəmiyyətli iqtisadi faydalar əldə edəcəklər.

Generativ AI-nin Əsas Problemləri

1) Tənzimləmə və Beynəlxalq Gərginliklər

Baş süni intellekt memarı Connor Grennan xəbərdarlıq edir ki, süni intellektin sürətli təkamülü qlobal güc strukturlarını dəyişdirə bilər. O vurğulayır ki, effektiv tənzimləmə olmadan, xüsusən süni intellekt insan intellektini üstələyirsə, dünya ağır nəticələrlə üzləşə bilər. Grennan fərqli milli yanaşmaları vurğulayır: Avropa təhlükəsizlik və ciddi tənzimləməni vurğulayır, ABŞ daha eksperimental və sərbəst tənzimlənən mövqe tutur və Çin dövlət-özəl sektor əməkdaşlığı vasitəsilə mərkəzləşdirilmiş tənzimləmə strategiyası həyata keçirir. O, ABŞ-ın sərt siyasətinin onun Çinə qarşı rəqabət qabiliyyətinə mane ola biləcəyini proqnozlaşdırır. Grennan həmçinin xəbərdarlıq edir ki, siyasi liderlər süni intellektin təsirlərini hərtərəfli başa düşmürlər və hökumətlər texnoloji şirkətlərə həddən artıq etibar edirlər. Nəhayət, o, iddia edir ki, vaxtında və effektiv tənzimləyici çərçivələrin yaradılmaması geosiyasi münaqişəyə səbəb ola bilər və AI “qırmızı zona” mərhələsində qlobal güc dinamikasını qeyri-sabitləşdirə bilər.

2) Generativ AI-nin təsirinin ölçülməsi

GenAI-nin təsirlərinin qiymətləndirilməsi bir neçə səbəbə görə mürəkkəbdir. Birincisi, insan və sosial proseslərin struktur mürəkkəbliyi AI-nin rolunu digər təsir edən dəyişənlərdən təcrid etməyi çətinləşdirir. İkincisi, sosial və institusional təsir mexanizmləri hələ tam başa düşülməyib, bu da yaranan dəyişiklikləri müəyyən etməyi çətinləşdirir.

3) Sahə Tədqiqatlarının və Dəlillərin Uyğunsuzluğu

2019-cu ildən 2024-cü ilə qədər akademik ədəbiyyatın nəzərdən keçirilməsi göstərir ki, elmi məqalələrin üçdə birindən çoxu GenAI-nin demokratiyaya təhdidləri barədə xəbərdarlıq edir. Bununla belə, yalnız doqquz tədqiqat onun real dünya təsirlərini empirik qiymətləndirməyə cəhd etmişdir və bunların əksəriyyəti məhdud laboratoriya şəraitində aparılmışdır. Güclü sahə məlumatlarının olmaması siyasətlə bağlı təhlildə ciddi boşluq yaradır.

Nəticə

Generativ süni intellekt təkcə texnoloji yenilik deyil, həm də geniş qlobal təsirləri olan geosiyasi hadisədir. Effektiv idarəetmə və tənzimləyici çərçivələrin institusionallaşdırılması olmadan o, qlobal güc strukturunu əsaslı şəkildə yenidən formalaşdıra bilər. Bu texnologiyanın iqtisadi potensialı göz qabağında olsa da, onun siyasi və təhlükəsizlik təsirləri qeyri-müəyyən olaraq qalır və empirik məlumatların olmaması real siyasətin qurulmasına mane olur. ABŞ və Çin kimi böyük güclər arasında süni intellektin üstünlüyü üzərində rəqabət iqtisadiyyatdan kənara çıxaraq beynəlxalq siyasətin mərkəzinə qədər uzandı və potensial olaraq yeni qlobal uyğunlaşmalara gətirib çıxardı. Beləliklə, generativ süni intellektin gələcəyi onun texnoloji imkanlarından daha az, hökumətlərin onun nəticələrini necə başa düşməsindən və onu idarə etmək üçün tənzimləyici institutların dizaynından asılı olacaq.скачать dle 12.1