Arktika və Antarktidada Kritik və İnkişaf Etməkdə olan Texnologiyaların Gücləndirici Tutumu

E. Faiq
_________________________
Qütb bölgələri haqqında anlayış eksponent olaraq artdı. Arktika və Antarktika qütbləri bu gün getdikcə daha çox istifadə olunmamış təbii ehtiyatlar və qlobal istiləşmə və iqlim dəyişikliyi kimi problemlər səbəbindən tədqiqat və kəşfiyyatın ən kritik sahələrindən birinə çevrilmişdir.

Kritik və İnkişaf etməkdə olan texnologiyalar (CETs) hazırda tədqiqatçılara və elm adamlarına əvvəllər əlçatmaz və çətin olan təcrid olunmuş və ağır mühitləri təhlil etməyə kömək etməkdə mühüm rol oynayır. CETs vasitəsilə mühüm regionlar və onların qlobal iqlim sisteminin formalaşmasında funksiyaları haqqında daha dərindən anlayış əldə etmək olar. Dünyanın ən ucqar və yaşayış üçün yararsız əraziləri olan bu Qütb Bölgələri müasir illərdə yaranan texnoloji tərəqqi yolu ilə öz güclərini nümayiş etdirmək üçün ölkələrin getdikcə prioritetinə çevrilib.

Müvafiq olaraq, son bir neçə onillikdə CET-lər Qütb Bölgələrində fənlərarası tədqiqatlar üçün əlavə imkanlar açdılar. Klimatologiya, geologiya, okeanoqrafiya və s. kimi müxtəlif ixtisaslardan olan elm adamları və tədqiqatçılar çoxsaylı mənbələrdən məlumat tələb edən tədqiqat tapşırıqlarına cəlb edilmişdir. Ən müasir texnologiyalar və onların əlavə təcrübələri vasitəsilə onlar qütb mühitini formalaşdıran bir-biri ilə əlaqəli proseslər haqqında daha ətraflı məlumat əldə edə bilərlər. Bu fənlərarası strategiya qlobal istiləşmə və iqlim dəyişikliyinin mürəkkəb problemlərini həll etmək və bu regionların uzunmüddətli davamlılığını təmin etmək üçün çox vacibdir.

Ən müasir texnologiyalar peyk texnologiyası, robototexnika, kvant texnologiyaları, pilotsuz uçuş aparatları (PUA), süni intellekt (AI), avtonom sualtı nəqliyyat vasitələri (AUV), maşın öyrənmə alqoritmləri və uzaqdan zondlama alətlərindəki irəliləyişlər vasitəsilə tədqiqat və kəşfiyyatda inqilab edir. iqlim dəyişikliyinin təsiri, qütb bölgələrində təbii proseslər və həmçinin insan fəaliyyətinin təsiri haqqında faydalı məlumatlar.

CET-lər bu regionlarda istismar və ətraf mühitin deqradasiyası aləti kimi deyil, davamlı inkişaf və elmi tədqiqatların mühafizəsi vasitəsi kimi istifadə olunur. Məsələn, uzaqdan zondlama texnologiyaları Qütb Regionlarının, vəhşi təbiət populyasiyalarının daha əhatəli görünüşünü təchiz etmək və tədqiqatçılara dəniz səviyyələrində və buz örtüyündə dəyişiklikləri uzaq məsafədən müşahidə etmək imkanı vermək üçün istifadə edilmişdir. Pilotsuz təyyarələr eyni zamanda xüsusi maraq sahələrinə dair açıq məlumat toplamaq üçün istifadə edilmişdir - məsələn, vəhşi təbiətin miqrasiya nümunələri və buzun qalınlığını ölçmək. Blockchain texnologiyası daha çox məlumatların bütövlüyünün təmin edilməsinə, qlobal tədqiqat tərəfdaşları arasında müştərək təşəbbüslərdə etimadın artırılmasına kömək edə bilər və həmçinin məlumat əməliyyatlarının davamlı qeydini qura bilər. Virtual Reallıq (VR) texnologiyası Qütb Regionlarına akademik və təlim məqsədləri üçün təsir göstərə bilər, eyni zamanda məlumatların inteqrasiyası və düzgün təmsil olunması tədqiqat işlərində çətinliklər yaradır. 3D çap texnologiyası xarici təchizat zəncirlərindən asılılığı azalda bilər; ehtiyat avadanlığın yerində istehsalını asanlaşdırmaq və qütb-tədqiqat stansiyalarının funksiyalarında davamlılığı artırmaq. Əşyaların İnterneti (IoT) cihazları daha çox təchizat, avadanlıq və personalı izləməyə, logistika əməliyyatlarını optimallaşdırmağa və sərt qütb şəraitində resursların səmərəli idarə edilməsinə zəmanət verməyə kömək edə bilər.

Bundan əlavə, beynəlxalq təşkilatlar Arktika və Antarktika regionlarının fərqli ekoloji və geosiyasi əhəmiyyətini nəzərə alaraq onlara nəzarət və mühafizədə mühüm və məcburi funksiyanı yerinə yetirir. İlk növbədə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) bu həssas bölgələr üçün daha davamlı və təhlükəsiz gələcəyə doğru çalışaraq bu Qütb Bölgələrində üzləşdiyi qeyri-adi problemləri həll etmək üçün daim yeni və innovativ yollar axtarır. BMT bu kövrək ekosistemləri daha yaxşı başa düşmək və qorumaq üçün CET-lərin istifadəsini asanlaşdırmaqda ön sıralarda olmuşdur və bu regionlarda iştirak etmək və davamlı həllər istiqamətində işləmək üçün mürəkkəb mübadilələri əsaslı şəkildə dərk edə bilər. Bundan əlavə, Arktika Şurası, yüksək səviyyəli hökumətlərarası platforma Arktika dövlətləri və yerli xalqlar arasında ətraf mühitin mühafizəsi və davamlı inkişaf kimi məsələlərdə tərəfdaşlığı təşviq edir. Antarktikada Antarktika Müqaviləsi Sistemi (ATS) regiondakı fəaliyyətlərə nəzarət üçün ilkin qlobal çərçivə kimi fəaliyyət göstərir. ATS daha sonra Antarktidanı sülh və elmi tədqiqatlar üçün nəzərdə tutulmuş, hər hansı hərbi fəaliyyət və ya mineral istismarını məhdudlaşdıran təbii qoruq kimi təyin edir. Antarktika Dəniz Canlı Resurslarının Mühafizəsi Komissiyası (CCAMLR) kimi beynəlxalq təşkilatlar da regionun dəniz ehtiyatlarının davamlı şəkildə idarə olunmasında mühüm rol oynayır.

Böyük qlobal güclər üstəlik, hər iki bölgəni araşdırmaq üçün CET-lərin inkişafına böyük sərmayə qoyublar. Məsələn, Rusiya Şimal Buzlu və Antarktika okeanlarının xain sularında naviqasiya etmək üçün güclü mühərriklərlə və gücləndirilmiş gövdələrlə təchiz edilmiş buzqıran gəmilərdən ibarət donanma yaradıb. Bu buzqıran gəmilər tədqiq edilməmiş gəmiçilik yollarını açmaqdan başqa, aşağıdakı regionların geniş neft və qaz ehtiyatlarına çıxış üçün vacibdir. Rusiya həmçinin AUV-lər, qabaqcıl buzqıran gəmilər və uzaqdan zondlama peykləri kimi innovativ texnologiyalara böyük sərmayələr qoyur. Hindistan CET-lərdəki irəliləyiş və peyk texnologiyası, robototexnika və uzaqdan zondlama kimi sahələrdə təcrübəsi sayəsində elmi ictimaiyyətə və kövrək ekosistemlər üçün beynəlxalq səylərə mühüm töhfələr verməyə imkan verdi. Hindistan “Qütb diplomatiyası” vasitəsilə öz maraqlarını qorumaq üçün digər ölkələrlə strateji tədbirlər həyata keçirir. Ölkə həm də yerli və qlobal səviyyədə ətraf mühitin qorunmasına töhfə verməklə yanaşı, elmi tədqiqatların inkişafı üçün Arktika Şurası və ATS kimi müxtəlif platformalarda fəal şəkildə iştirak etmişdir. ABŞ ekoloji problemlər qarşısında bu Qütb Bölgələrini başa düşmək dərəcəsinin artması səbəbindən bu bölgələrdə CET-lərin inkişaf etdirilməsinin ön cəbhəsindədir. Böyük Britaniyanın dronları və peykləri kimi ən müasir uzaqdan zondlama texnologiyaları tədqiqatçılara vəhşi təbiət populyasiyaları, buzların əriməsi və atmosfer şəraiti haqqında mühüm məlumatlar toplamağa imkan verib. Ölkənin AUV-lərə və buza nüfuz edən radar sistemlərinə investisiyaları alimlərə buz təbəqələrinin və buzlaqların dinamikasını görünməmiş təfərrüatlarla tədqiq etməyə imkan verib. Qabaqcıl robot texnikasının, avtonom nəqliyyat vasitələrinin və peyk texnologiyasının təkamülü sayəsində Avstraliya da bu çətin mühitlərdə təməlqoyma elmi tədqiqatlara nail olmuşdur. Bu kontekstdə Avstraliya Antarktika Proqramı (AAP) bu avadanlığın elm adamlarının ehtiyac duyduğu yüksək standartlara uyğun işləməsini dəstəkləmək üçün CET-lərə çıxışı var. Həmçinin, Antarktika və Cənubi Okean tədqiqatları bu yaxınlarda yaradılmış Antarktika və Cənubi Okean Texnologiyaları Mərkəzi (CAST) vasitəsilə daha da təkmilləşdiriləcək. Bundan əlavə, Çinin bu bölgələrdə CET-lərdə irəliləyişi resursların idarə edilməsi və idarəetmə ilə bağlı suallar da daxil olmaqla, beynəlxalq maraqlı tərəflər arasında həm intriqa, həm də narahatlıq doğurur. Onun elmi kəşfiyyat və resursların inkişafı üçün texnologiyadan istifadə etmək öhdəliyi bu hissələrin geosiyasi relyefini yenidən formalaşdırır.

Bununla belə, qütb tədqiqatında və təhlilində CET-lərin çoxsaylı üstünlüklərinə baxmayaraq, bəzi müvafiq maneələr və məhdudiyyətlər aradan qaldırılmalıdır. Bu, əhəmiyyətli etik və ekoloji narahatlıqlar doğura bilər. Bura yerli icmalar və kövrək ekosistemlər üçün dağıdıcı nəticələr daxildir. Həmçinin, xüsusilə, inkişaf etməkdə olan ölkələrin və ya kiçik təşkilatların tədqiqat qrupları üçün ən müasir avadanlıqların əldə edilməsi və saxlanması üçün artan xərclər çətin ola bilər. Bu Qütb Bölgələrində baş verən ekstremal və gözlənilməz hadisələr sensorlar da daxil olmaqla kövrək elektronika üçün texnoloji maneələrə səbəb ola bilər. Eynilə, bu uzaq və toxunulmaz mühitlərdə texnologiyanın tətbiqinin etik əhəmiyyəti regional vəhşi təbiətə və ekosistemlərə təsiri azaltmaq üçün diqqətlə nəzərə alınmalıdır. Eyni şəkildə, məlumatların məxfiliyi, yerli biliklərin qorunması və ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi (ƏMTQ) kimi etik narahatlıqlar məsuliyyətli və davamlı yanaşmaları təmin etmək üçün yeni texnologiyaların qütb tədqiqat təşəbbüslərinə daxil edilməsi zamanı məcburidir.

Buna baxmayaraq, CET-lərə davamlı investisiya və innovasiyalar vasitəsilə bu kritik ekosistemlər haqqında anlayışı təkmilləşdirmək və axirət üçün davamlı həllər tapmaq istiqamətində işləmək olar. Bu texnologiyalar, nəticədə, Qütb Bölgələrini tədqiq etmək, təhlil etmək və dərk etmək qabiliyyətimizdə inqilab etdi və bizi müxtəlif ekoloji problemlərin təsirləri haqqında əvəzsiz anlayışla daha da təchiz etdi. Başlamaq üçün böyük ölkələrin texnoloji nailiyyətlərini ətraf mühitə cavabdeh nəzarət və regional sakinlərin hüquqlarının nəzərə alınması ilə balanslaşdırmaları vacibdir.

Son bir neçə onillikdə dəniz buzunun azalması yeni risklər və problemlər gətirdi.

Bu regionlarda qütb diplomatiyası, texnologiya və davamlılığın qovuşması qlobal cəmiyyətin qarşıdakı illərdə hərəkət etməsi üçün həm imkanlar, həm də mürəkkəb maneələr yaradır.

CET-lər inkişaf etməyə davam etdikcə, onlar Qütb Bölgələrində və ondan kənarda iqlim dəyişikliyinin nəticələrini yumşaltmaq üçün siyasət qərarlarının və strategiyalarının məlumatlandırılmasında ayrılmaz rol oynayacaqlar. Bu baxımdan, karbon tutma və saxlama texnologiyaları, təmiz və bərpa olunan enerji və dairəvi təcrübələrin daha çox mənimsənilməsi kimi daha davamlı ağıllı həllər zamanın tələbi olmalıdır.скачать dle 12.1