Şərq və Körfəz arasında körpü: Çin-GCC-ASEAN Üçtərəfli Sammiti

27 may 2025-ci ildə Malayziyanın Kuala Lumpur şəhərində keçirilən ilk Çin-Körfəz Əməkdaşlıq Təşkilatı-ASEAN Üçtərəfli Zirvəsi dəyişən qlobal mənzərədə mühüm məqamdır. Bu yeni üçtərəfli üç mühüm bloku birləşdirdi: Çin Xalq Respublikası, Körfəz Əməkdaşlıq Şurası (KƏŞ) və Cənub-Şərqi Asiya Dövlətləri Assosiasiyası (ASEAN). Bu üç blok birlikdə dəyişən qlobal mühitdə güclü və yüksələn qüvvə təşkil edir. Qlobal miqyasda ikinci ən böyük iqtisadiyyat və Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvü kimi Çin əhəmiyyətli iqtisadi, demoqrafik və hərbi gücünə görə bu yeni üçtərəfli çərçivədə aparıcı tərəfdaşdır. Cənub-Şərqi Asiyada yerləşən 10 üzvlü regional blok olan ASEAN Hind-Sakit Okean regionunda dəyişən regional çərçivədə öz əhəmiyyətini fəal şəkildə gücləndirir və inkişaf edən geosiyasi dinamika şəraitində mühüm mövqeyini qorumağa çalışır. Eyni zamanda, altı varlı Körfəz ölkəsindən ibarət olan GCC əhəmiyyətli qlobal enerji ehtiyatlarına malikdir və özünü beynəlxalq arenada əsas maliyyə və enerji iddiaçısı kimi tanıdır.

Bu xalqların demoqrafik və iqtisadi əhəmiyyəti heyranedicidir, çünki onlar 2 milyarddan çox əhalini və 25 trilyon dollara yaxın ümumi daxili məhsulu təmsil edirlər ki, bu da dünya əhalisinin təxminən 25%-nə və dünya iqtisadiyyatının 23%-nə uyğundur. Onların tərəfdaşlığı qlobal məsələlərə əhəmiyyətli təsir göstərməyə hazır olan daha geniş Qlobal Cənub daxilində nəhəng yeni koalisiyanın yüksəlişini göstərir.

Bu üçtərəfli sammitin əhəmiyyəti onun müxtəlif təsirlərindən irəli gəlir. Geoiqtisadi nöqteyi-nəzərdən o, mövcud qlobal qeyri-müəyyənliklər, xüsusən də ABŞ-dan gələn proteksionist ticarət siyasətləri və tarif təhdidləri qarşısında dayanıqlılığı artırmaq üçün strateji səy kimi çıxış edir. Üçtərəfli sammitdə iştirak edən dövlətlər şaxələndirilmiş ticarət və investisiya marşrutları axtarmaqla öz xarici iqtisadi zəifliklərini azaltmaq niyyətindədirlər. Geosiyasi nöqteyi-nəzərdən üçtərəfli sammit həm ASEAN, həm də GCC ölkələri üçün strateji tərəfdaşlıqların genişləndirilməsi üçün hesablanmış səyi təmsil edir . Bu strategiya onlara Qərb dövlətləri ilə mövcud müttəfiqliklərini diqqətlə dəstəkləyərkən, eyni zamanda Çinlə də əlaqə saxlamağa imkan verir.

Proteksionist meyllərlə mübarizə və ümumi dayanıqlığı gücləndirmək üçün ümumi məqsədlə motivasiya edilən bu üçtərəfli tərəfdaşlıq öz üzvlərinin xüsusi güclü tərəflərindən istifadə edir: Çinin təsirli texnoloji və istehsal imkanları , GCC-nin əhəmiyyətli maliyyə və enerji resursları, ASEAN-ın canlı bazarları və artan işçi qüvvəsi.

Bu üçtərəfli əməkdaşlıq bütün ölkələrin strateji müstəqilliyini və iqtisadi təhlükəsizliyini əhəmiyyətli dərəcədə artıran alternativ ticarət yolları və investisiya perspektivlərini təmin edən möhkəm yeni iqtisadi mərkəzin yaradılmasını nəzərdə tutur. Üçtərəfli sammit xüsusilə Çinin Bir Kəmər və Yol Təşəbbüsü (BRI) , ASEAN Əlaqələri üzrə Baş Plan 2025 və Körfəz Əməkdaşlıq Təşkilatının 2030-cu ilədək Vizyonunun birgə inteqrasiyası vasitəsilə ölkələr və regionlar arasında strateji uyğunlaşma və daha dərin əlaqədə əhəmiyyətli irəliləyiş əldə etmək potensialına malikdir.

Qlobal İqtisadi Baş Küləklərə Kollektiv Cavab

Zirvə toplantısının arxasında duran əsas hərəkətverici qüvvə, dəyişən qlobal ticarət mühitində iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirmək və dayanıqlılığı gücləndirmək üçün kritik zərurətin iştirakçı ölkələr arasında kollektiv şəkildə etirafı olmuşdur. Bu imperativ xüsusilə ABŞ-ın artan tarifləri tətbiq etməsi səbəbindən daha da artdı. ASEAN-ın altı üzv dövləti 32% ilə 49% arasında tarif dərəcələrinin tətbiqi ilə ABŞ-ın bu tariflərinin əhəmiyyətli təsirləri ilə üzləşdi.

Xarici təzyiqlərə cavab verməklə yanaşı, üçtərəfli razılaşmanın əsas məqsədi iqtisadi dayanıqlığı gücləndirmək və qlobal təchizat zəncirlərini genişləndirmək idi. Ənənəvi Qərb tərəfdaşlıqlarından kənara çıxaraq tərəfdaşlıqları diversifikasiya etmək üçün bu strateji səy həm ASEAN, həm də Körfəz Əməkdaşlıq Təşkilatı ölkələri üçün əsas məqsəd kimi xidmət edir.

Üçtərəfli sammit üçün əsas təkan kimi ABŞ-ın tariflərinə və proteksionist tədbirlərinə təkrar diqqətin yönəldilməsi iştirakçı ölkələrin vahid iqtisadi güc mərkəzindən, xüsusən də ABŞ-dan asılılığını azaltmaqda ortaq marağın olduğunu göstərir. O, iştirakçı ölkələrə öz iqtisadi məqsədlərinə əməl etməyə və yeni tərəfdaşlıqlar qurmağa imkan verir, eyni zamanda ABŞ-la birbaşa qarşıdurmadan qaçsın, bu, ASEAN və GCC-də bir çox ölkələr üçün həyati vacib təhlükəsizlik və iqtisadi tərəfdaşlıq olmağa davam edir.

Çinin İnkişaf edən Qlobal Cənubi Strategiyası

Pekin ASEAN və Yaxın Şərq ölkələri ilə əlaqələrini gücləndirməyə çalışır, diqqətini ənənəvi Qərb tərəfdaşlığından uzaqlaşdırır. Bu strategiya Çinin daha geniş “Qlobal Cənub” təşəbbüsünün əsas komponentidir. Bu üçtərəfli əməkdaşlıqda Çin üçün mühüm iqtisadi səbəb mühüm resursları əldə etmək və bazar imkanlarını genişləndirməkdir. Dünyanın ən böyük enerji istehlakçılarından biri kimi Çin xam neft idxalının üçdə birindən çoxunu təşkil edən Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ilə əlaqələrini gücləndirməyi yüksək qiymətləndirir. Eyni zamanda, ASEAN Çinin əsas ticarət tərəfdaşı olmaqda davam edir. Üçtərəfli sammit bu güclü iqtisadi əlaqələri gücləndirmək və regionlar arasında investisiya və ticarət üçün yeni imkanlar yaratmaq üçün kritik bir fürsət təqdim edir.

GCC-nin İqtisadi Diversifikasiyaya Baxışı

GCC-nin üçtərəfli sammitdə iştirakı onun iqtisadiyyatın diversifikasiyası üzrə iddialı məqsədləri ilə sıx bağlıdır, xüsusən də o, neftdən asılı iqtisadiyyatdan uzaqlaşmanı sürətləndirməyə çalışır. Üçtərəfli çərçivə GCC üçün cəlbedici əməkdaşlıq təqdim edir, çünki o, ASEAN-ın sürətlə genişlənən şəhər əraziləri və inkişaf etməkdə olan istehlak bazarları ilə yanaşı, GCC-nin maliyyə resurslarını Çinin qabaqcıl texnologiyası və istehsal gücü ilə birləşdirir. Bundan əlavə, KƏŞ-in bu üçtərəfli tərəfdaşlıqda iştirakı müttəfiqliklərini diversifikasiya etmək və Qərblə ənənəvi əlaqələrdən kənarda seçimlərini genişləndirmək üçün strateji səylərin bir hissəsidir. Bu hedcinq strategiyası Körfəz Əməkdaşlıq Şurası ölkələrinə ABŞ ilə güclü təhlükəsizlik tərəfdaşlığını davam etdirməyə imkan verir, eyni zamanda Çinlə də məşğul olur.

ASEAN-ın Mərkəzlik və Strateji Hedcinq axtarışı

ASEAN-ın üçtərəfli sammitdə iştirakı onun regional çərçivədə mərkəzliyi qorumağa davam edən öhdəliyindən irəli gəlir. Malayziyanın Baş Naziri Ənvər İbrahim sammitin “ASEAN-ın xarici görünüşlü əlaqə səyahətində yeni bir fəsil” qeyd edəcəyinə ümid etdiyini bildirib. Bu, ASEAN İcma Baxışının 2045-in vacib aspekti olan, xaricə yönəlmiş və qlobal şəkildə məşğul olan regional inteqrasiya blokunu vurğulayan “Qlobal ASEAN” vizyonu ilə mükəmməl şəkildə uyğunlaşır. ASEAN-ın bu üçtərəfli təşəbbüsdə fəal iştirakı, eyni zamanda Birləşmiş Ştatlarla əlaqələrini gücləndirməklə yanaşı, nüanslı və praqmatik hedcinq strategiyasını nümayiş etdirir.

Çağırışlar

Üç blok arasında fərqli iqtisadi tərəqqi dərəcələrinin və fərqli strateji məqsədlərin həllində əsas problem mövcuddur. Məsələn, ASEAN əsasən praktiki əməkdaşlığı və regional inteqrasiyanı vurğulayır, Körfəz Əməkdaşlıq Təşkilatı Yaxın Şərqdəki məqsədlərini getdikcə daha çox prioritetləşdirir və Çin qlobal ambisiyalarını və təsirini gücləndirmək üçün platformadan istifadə edir. Bundan əlavə, geosiyasi etimad məsələləri və tarixi həssaslıqlar maneələr yaradır. Çinin bölgədəki niyyətləri, xüsusən də üçtərəfli əməkdaşlığın dərinliyinə və sürətinə təsir edə biləcək Cənubi Çin dənizi mübahisələri ilə bağlı davamlı narahatlıqlar var.

Nəticə

Bu üçtərəfli çərçivə qlobal güc dinamikasının dəyişməsinin bariz nümunəsidir. Bu onu göstərir ki, orta güclər və inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlar seçim arxitekturası yaradaraq strateji mənzərələrinə fəal şəkildə təsir edir – bu sistem onlara daha geniş iqtisadi və diplomatik tərəfdaşlıqlar təklif edir. Bu dəyişiklik mövcud təhlükəsizlik ittifaqlarının dərhal əvəzlənməsinə gətirib çıxarmasa belə, Birləşmiş Ştatların bu ərazilərdə tətbiq etdiyi ənənəvi təsir mexanizmlərinə əsaslı problem yaradır. Nəticə etibarilə, Kuala Lumpur üçtərəfli sammiti qlobal geosiyasi və geoiqtisadi uyğunlaşmalarda incə, lakin əhəmiyyətli transformasiyanı təmsil edir. O, birqütblü dominantlığın davam edən tənəzzülünü vurğulayır və inkişaf etməkdə olan güclərin daha çoxqütblü qlobal nizamın inkişaf etdirilməsində getdikcə daha fəal rol aldığını nümayiş etdirir.скачать dle 12.1