Banqladeşin Pələng Liderinin Yüksəlişi və Düşüşü

Doğuxan Museyib
_________________________________

Banqabandhu Şeyx Mujibur Rəhmanın qızı Şeyx Hasina, millətini yüksəltmək vizyonu ilə Banqladeşdə hakimiyyətə gəldi. Onun rəhbərliyi altında Banqladeş çətin bir ölkədən Cənubi Asiyada inkişaf edən iqtisadi mərkəzə çevrilərək nəzərəçarpacaq iqtisadi artımın şahidi oldu. Onun siyasətləri, xüsusən də ixracı artırmaq və benqal qadınlarını gücləndirmək məqsədi daşıyan siyasətlər Banqladeşi regionda nəhəng oyunçu kimi yerləşdirdi. Ölkənin ÜDM və artım tempi hətta Hindistanı üstələyib və Banqladeş taka əhəmiyyətli güc qazanaraq Hindistan rupisini müqayisədə geridə qoyub. Lakin, bu nailiyyətlərə baxmayaraq, Hasinanın idarəçiliyi indi bir çoxlarının diktatura kimi qiymətləndirdiyi bir dönüş aldı. Bu dəyişiklik onun əvvəlki uğurlarına kölgə salan üç mühüm səhv addımla əlaqələndirilə bilər.

Şeyx Hasinanın vəzifə müddətində ən kritik səhvlərdən biri onun müxalif fikirlərə yanaşması idi. İstənilən demokratik cəmiyyətdə müxalifət və alternativ liderlik hakimiyyətin öz xalqı qarşısında cavabdeh olmasını təmin etmək üçün həlledici rol oynayır. Bununla belə, Hasina dövründə Banqladeşdə güclü müxalifətin olmaması demokratiyanın yavaş-yavaş diktaturaya çevrildiyi bir mühitə gətirib çıxardı. Heç bir nəzarət və tarazlıq olmadan Hasina administrasiyası, xüsusən də mediaya müxtəlif məhdudiyyətlər qoymağa başladı. Demokratiyanın fəaliyyət göstərməsi üçün vacib olan mətbuat azadlığı ciddi şəkildə məhdudlaşdırıldı. Hökumət qorxu və repressiya mühiti yaradaraq interneti bağlamaqdan və ya tənqidi səsləri susdurmaqdan çəkinmədi.

Müxalifəti boğmaq üçün bu strategiya güc nümayişi kimi görünsə də, əslində zəiflik əlaməti idi. Alternativ baxışları sıxışdırmaqla hökumət cəmiyyətdə düşmənçilik mühiti yaratdı. Əhali arasında artan narazılıq yerin dibində qaynayaraq püskürmək və geniş miqyasda ziyan vurmaq təhlükəsi yaradır. Buradan ibrət dərsi aydındır: həqiqətən demokratik cəmiyyətdə hökumət fərqli fikirləri alqışlamalı və onları sıxışdırmaqdansa, əks fikirlərlə məşğul olmalıdır. Təəssüf ki, Hasinanın yanaşması daha böyük iğtişaşlar üçün zəmin yaradaraq, narazılıq və müxalifəti gücləndirdi.

Hasinanın idarəçiliyindəki ikinci əhəmiyyətli səhv onun mübahisəli kvota sistemini davam etdirməkdə inadkar israr etməsi idi. İlkin olaraq 1972-ci ildə Şeyx Mucibur Rəhman tərəfindən tətbiq edilən kvota sistemi Banqladeşin müstəqilliyi üçün fədakarlıq edənlərin faydalanması üçün nəzərdə tutulmuşdu. Lakin illər keçdikcə bu sistem daha çox köhnəlməyə və ədalətsizliyə çevrildi, çünki o, digər layiqli şəxslərin hesabına azadlıq döyüşçülərinin nəsillərinə fayda verməyə başladı.

Xüsusilə gənclərin geniş etirazına baxmayaraq, Hasina bu sistemi dəstəkləməyi seçdi. 2018-ci ildə ölkə gənclərin onun ləğvini tələb etdiyi kvota sisteminə kütləvi etirazların şahidi oldu. Hasina onların narahatlığını həll etmək və köhnəlmiş və ədalətsiz siyasətə son qoymaq əvəzinə məhkəmə xəbərdarlıqlarına əl atdı və hətta etirazçıları hədələdi. Onun milli mediada yayımlanan çıxışı və burada azadlıq döyüşçülərinin övladlarına xüsusi kvota verilməsə, “könüllülərin” nə edəcəyini soruşması xüsusilə zərərli idi. Bu gənc etirazçıları ölkə xaini kimi qələmə verməklə o, nəinki əhalinin əhəmiyyətli bir hissəsini özündən uzaqlaşdırdı, həm də hökumətlə xalq arasında uçurumu dərinləşdirdi.

Dəyişən dövrü əks etdirmək üçün islah edilə və ya ləğv edilə bilən kvota sistemi Hasinanın uyğunlaşmaq istəməməsinin və dəyərindən asılı olmayaraq status-kvonu saxlamaq əzminin simvolu oldu. Bu qərar onun reputasiyasına daha da xələl gətirdi və hökumətinin xalqın ehtiyac və istəkləri ilə əlaqəsi olmadığı fikrini gücləndirdi.

Şeyx Hasinanın etdiyi ən fəlakətli səhv onun öz ölkəsinin gənclərinə qarşı dövlət gücündən amansızcasına istifadə etməsi olub. İfadə azadlığının və dinc etirazın fundamental hüquqlar hesab edildiyi 21-ci əsrdə Hasina hökuməti tələbələrin etirazlarına zorakılıqla cavab verməyi seçdi. Silahlı hökumət məmurlarının sadəcə səslərini ucaltdıqlarına və hüquqlarını tələb etdiklərinə görə silahsız tələbələrə canlı güllə atdığını əks etdirən videoları dünya dəhşət içində seyr etdi.

Müxalifətə qarşı bu qəddar basqı təkcə hökumətlə onun vətəndaşları arasındakı etimadı yox etdi, həm də Hasinanın irsinə dönməz şəkildə zərər verdi. İstənilən xalqın gələcəyi olan tələbələrə qarşı zorakılığın tətbiqi bağışlanmazdır və hakimiyyətin hətta ən yaxşı niyyətli liderləri necə korlaya biləcəyini açıq şəkildə xatırladır. Bir vaxtlar iqtisadi nailiyyətləri ilə qeyd edilən Hasinaya indi bir çoxları hakimiyyəti ələ keçirmək üçün heç nədən əl çəkməyəcək diktator kimi baxırlar.

Şeyx Hasinanın möhtərəm liderdən qorxulu diktatora səyahəti hakimiyyətin, yoxlanılmazsa, hətta ən uğurlu liderlərin də süqutuna səbəb ola biləcəyinin faciəvi hekayəsidir. Onun iqtisadi inkişaf və qadınların səlahiyyətlərinin artırılması sahəsində ilk uğurları danılmazdır, lakin onun sonrakı fəaliyyəti bu nailiyyətlərə kölgə salıb. Müxalifəti sıxışdırmaqla, ədalətsiz kvota sistemini dəstəkləməklə və öz xalqına qarşı zorakılıq tətbiq etməklə, Hasina özünü bir vaxtlar ayağa qaldırmağa çalışdığı vətəndaşlardan uzaqlaşdırıb. Onun idarəçiliyindən alınan dərslər aydındır: demokratiyada güc həmişə hesabatlılıqla tarazlaşdırılmalıdır və liderlər hətta səslər tənqidi olduqda belə, öz xalqını dinləməyə hazır olmalıdır. Bu tarazlıq olmadan, demokratiya Şeyx Hasinanın hakimiyyəti altında Banqladeşdə olduğu kimi tez bir zamanda diktaturaya enə bilər.скачать dle 12.1