Qaçaqmalçılıq və Narkotik Ticarətinin Qarşısının Alınmasında Əfqanıstanın Rolu

Həmzə Xan
____________________________________
Taliban 2021-ci ilin avqustunda Əfqanıstanda nəzarəti bərpa etdikdən sonra qrupun qeyri-qanuni fəaliyyətlərdə iştirakı ilə bağlı narahatlıqlar artıb. Beynəlxalq diqqəti cəlb edən bir məsələ Əfqanıstan-Pakistan Tranzit Ticarət Sazişinin (APTTA) istismarıdır. Əvvəlcə Əfqanıstan və Pakistan arasında qanuni ticarəti asanlaşdırmaq üçün yaradılan tranzit sazişi qaçaqmalçılıq, narkotik ticarəti və digər korrupsiya əməlləri üçün əsas vasitəyə çevrilib. İki ölkə arasındakı məsaməli sərhədlər və Əfqanıstanda zəif idarəçilik qeyri-qanuni əməliyyatların çiçəklənməsinə imkan verib, regionda sabitliyi daha da pozub, həm iqtisadiyyatı, həm də regional təhlükəsizliyi təhdid edir.

APTTA 2010-cu ildə iki ölkə arasında əvvəlki tranzit ticarət razılaşmalarını müvəffəq edərək, malların Pakistandan keçməklə Əfqanıstana və əksinə daşınmasını asanlaşdırmaq məqsədi ilə imzalanıb. Müqavilə əfqan tacirlərinə Pakistanda gömrük rüsumları ödəmədən malları Pakistan limanları vasitəsilə idxal etməyə və Əfqanıstana daşımağa icazə verməklə iqtisadi əməkdaşlığı inkişaf etdirmək məqsədi daşıyırdı. Nəzəri olaraq, saziş dənizə çıxışı olmayan, qonşu dövlətlərdən keçən ticarət yollarından asılı olan Əfqanıstanda iqtisadi artımı stimullaşdırmalı idi. Bununla belə, APTTA tez-tez əfqan tacirləri, qaçaqmalçılar və cinayət təşkilatları tərəfindən istismar olunur. Əfqanıstana göndərildiyi güman edilən mallar, əks halda tətbiq ediləcək tarif və rüsumlardan yan keçərək Pakistanın qara bazarına yönəldilir. Bu qeyri-qanuni ticarət yanacaq, elektronika, toxuculuq və nəqliyyat vasitələri də daxil olmaqla geniş çeşiddə məhsulları əhatə edir. Qanuni tranzit ticarətinin bir hissəsi kimi maskalanan bu mallar qaçaqmalçılıq yolu ilə Pakistana gətirilir və orada xeyli aşağı qiymətə satılır, yerli biznesi zəiflədir və həm Əfqanıstan, həm də Pakistan iqtisadiyyatına ziyan vurur.

APTTA-nın üzləşdiyi ən mühüm problemlərdən biri tez-tez guya məişət istifadəsi üçün Əfqanıstan vasitəsilə daşınan, lakin sonra Pakistanın qara bazarına yönləndirilən yanacağın qaçaqmalçılığıdır. Bu qaçaqmalçılıq Pakistanın yanacaq sənayesinə xələl gətirir, çünki qaçaqmalçılıq yolu ilə gətirilən yanacaq qanuni idxal olunan yanacağın qiymətinin bir hissəsinə satılır və bu, Pakistan hökumətinin əhəmiyyətli gəlir itkisinə səbəb olur. Eynilə, elektronika, tekstil və nəqliyyat vasitələri də tranzit ticarəti adı altında tez-tez Pakistana qaçaqmalçılıq yolu ilə gətirilir. Gömrük qaydalarından yan keçərək və idxal rüsumlarından yayınmaqla qaçaqmalçılar Pakistan bazarını daha ucuz mallarla doldura bilər və bu, qanuni biznesin rəqabətini demək olar ki, qeyri-mümkün edir. Bu, təkcə yerli sənayelərə zərər vermir, həm də Pakistan hökumətini mühüm vergi gəlirlərindən məhrum edir. Bu qaçaqmalçılığın miqyası çox böyükdür, bəzi hesablamalara görə, hər il Əfqanıstan-Pakistan sərhədindən qeyri-qanuni olaraq milyardlarla dollarlıq mallar keçirilir. Qaçaqmalçıların asan fəaliyyət göstərməsi sistem daxilindəki zəiflikləri, xüsusən də sərhədlərin mühafizəsi və tranzit marşrutlarına nəzarət baxımından vurğulayır.

Qaçaqmalçılıqdan başqa, Əfqanıstanda artan narkotik ticarəti Taliban və regiondakı digər qruplar üçün kritik gəlir mənbəyi olaraq qalır. Ölkə uzun müddətdir ki, heroinə çevrilən və sərhədlərdən, ilk növbədə Pakistan, İran və Mərkəzi Asiyaya daşınan tiryək istehsalı üzrə dünyanın ən böyük istehsalçısıdır. Taliban hakimiyyəti ələ keçirdikdən sonra narkotik qaçaqmalçılığının genişləndiyi, mənfəətin Əfqanıstan daxilində idarəetməni, hərbi əməliyyatları və digər xərcləri maliyyələşdirmək üçün istifadə edildiyindən narahatlıq yaranıb. Narkotik ticarəti Əfqanıstan iqtisadiyyatında dərin kök salıb. Yoxsul rayonlarda fermerlər xaşxaş əkini becərərək onu yaşamaq üçün bir neçə əlverişli vasitələrdən biri hesab edirlər, narkotik ticarəti təşkilatları isə narkotiklərin ixracı üçün geniş şəbəkələr qurmuşlar. Pakistanla məsaməli sərhəd heroin və digər narkotiklərin sərbəst axmasına imkan verir, Pakistan şəhərləri çox vaxt qlobal bazarlara yayılması üçün əsas tranzit mərkəzləri kimi xidmət edir. Narkotik ticarətindən əldə edilən gəlirlər Talibanın idarəçiliyinə və hərbi fəaliyyətinə kömək edir, eyni zamanda bölgədəki digər cinayətkar təşkilatları zənginləşdirir. Bu, təkcə Əfqanıstandakı münaqişəni uzatmır, həm də narkotik asılılığının təsiri və əlaqəli sosial problemlərlə mübarizə aparmalı olan Pakistan və qonşu ölkələr üçün əhəmiyyətli problemlər yaradır.

Korrupsiya APTTA vasitəsilə qaçaqmalçılıq və narkotik ticarətinin asanlaşdırılmasında mühüm rol oynayır. Sərhəd işçiləri, gömrük agentləri və ticarət və təhlükəsizliklə məşğul olan digər əsas işçilər tez-tez rüşvət alırlar və ya malların qeyri-qanuni daşınmasına göz yummağa məcbur edilirlər. Bu korrupsioner təcrübələr qaçaqmalçı malların gömrükdən yoxlanılmadan keçməsinə imkan verir və qeyri-qanuni malların Əfqanıstan-Pakistan sərhədindən davamlı şəkildə keçməsinə şərait yaradır. Gömrük mühafizəsi kifayət qədər işçi qüvvəsi, qeyri-adekvat təlim və korrupsiya ilə mübarizə üçün möhkəm mexanizmlərin olmaması ilə çox zəifdir. Bu, qaçaqmalçıların tranzit marşrutlarından asanlıqla istifadə edə biləcəyi bir mühit yaradır, çox vaxt sərhədin hər iki tərəfindəki məmurların iştirakı ilə. Hazırda Əfqanıstana nəzarət edən Taliban qaçaqmalçılıq və korrupsiya ilə mübarizə aparmaq üçün təzyiqlərlə üzləşir. Bununla belə, Talibanın qeyri-qanuni ticarətdə, o cümlədən narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsində iştirak tarixi onların mənalı islahatlar həyata keçirmək istəyi və ya qabiliyyətinə şübhələr yaradır. Güclü antikorrupsiya tədbirləri və sərhədlərin mühafizəsi təkmilləşdirilməsə, bu qeyri-qanuni fəaliyyətlər çox güman ki, davam edəcək və həm Əfqanıstan, həm də Pakistan iqtisadiyyatlarını daha da sarsıdacaq.

Qaçaq malların ölkəyə axınının Pakistan iqtisadiyyatı üçün ciddi nəticələri var. Yerli sənayelər bazarı dolduran daha ucuz, vergisiz məhsullarla rəqabət aparmaq üçün mübarizə aparır, bu da iş yerlərinin itirilməsinə və yerli istehsalın azalmasına səbəb olur. Bundan əlavə, dövlət qaçaqmal mallara görə gömrük rüsumlarından və vergilərdən yayındığına görə xeyli gəlir itirir. İqtisadi zərərlə yanaşı, Əfqanıstan-Pakistan sərhədindən narkotik və digər qaçaqmalçılıq qaçaqmalçılığı regional təhlükəsizliyə ciddi təhlükə yaradır. Bu fəaliyyətlərdən əldə edilən qeyri-qanuni vəsaitlər tez-tez ekstremist qruplara qaytarılır, həm Əfqanıstanda, həm də Pakistanda militansiya və terrorizmi gücləndirir. Üstəlik, bu qaçaqmalçılıq şəbəkələri tez-tez silahların daşınması üçün istifadə olunur, daha sonra silahlı qruplara verilir və regionda sabitliyi daha da pozur.

Əfqanıstan və Pakistan arasında qeyri-qanuni ticarətin bilavasitə regiondan kənarda geniş təsirləri var. Narkotiklərin, silahların və qeyri-qanuni vəsaitlərin axını qonşu ölkələrdə sabitliyi pozur və mütəşəkkil cinayətkarlığın və ekstremizmin artmasına səbəb olur. Regionda narkotik vasitələrin qanunsuz dövriyyəsi və qaçaqmalçılığının qarşısını almaq üçün beynəlxalq səylər bu əməliyyatların miqyası və korrupsioner məmurların iştirakı ilə çətinləşir. Pakistan üçün qaçaqmalçılıq əməliyyatları onun iqtisadi sabitliyini pozur və təhlükəsizlik problemlərini daha da gücləndirir. Pakistan hökuməti Talibandan tranzit ticarət yolları vasitəsilə qaçaqmalçılıq və narkotik ticarətinin qarşısını almaq üçün təsirli tədbirlər görəcəyini gözləyir. Lakin buna nail olmaq üçün həm Əfqanıstanda, həm də Pakistanda daha güclü sərhəd nəzarəti, antikorrupsiya təşəbbüsləri və beynəlxalq əməkdaşlıq da daxil olmaqla əhəmiyyətli islahatlar tələb olunur.
скачать dle 12.1