Dünya Siyasətində Regionalizmin yüksəlişi: Trendlər və Nəticələr

2025-ci il qlobalizmdən regionalizmə əhəmiyyətli keçidi qeyd edən qlobal siyasi mənzərədə mühüm məqam olduğunu sübut edir. Ənənəvi çoxtərəfli institutların effektivliyi azaldıqca, regional təşkilatlar əsas iqtisadi, təhlükəsizlik və ortaq çağırışların öhdəsindən gəlməyə çalışırlar. Regionalizmin bu yeni dalğası çoxsaylı inkişaf edən tendensiyaları və transformasiyaları nümayiş etdirir, çünki biz regional ticarət razılaşmalarında təsirli artımın şahidi oluruq, daha çox proteksionist siyasətə doğru gedirik, supergüclərin təsirinə müqavimət göstərməyə çalışırıq. Üstəlik, biznes və vətəndaş cəmiyyəti bu təkamülün daha görkəmli oyunçularına çevrilir. Regionalizmin bu çoxşaxəli və müxtəlif təbiəti sadə ticarət sövdələşmələri və təhlükəsizlik ittifaqlarından kənara çıxır; daha strukturlaşdırılmış və rasionallaşdırılmış mühitə kömək etmək və yaratmaq üçün geniş spektrli institusional çərçivələri özündə birləşdirir. Bu tendensiya beynəlxalq sistemə potensial təsirləri vurğulayaraq müxtəlif regionlar üzrə araşdırılır.

Qlobal institutlar həyata yapışdıqca və çoxtərəflilik əvvəlki qədər təsirli görünmədiyindən, əksinə, regional bloklar öz güc və təsirlərində əhəmiyyətli artım yaşayırlar. ABŞ Prezidenti Donaldın qayıdışı və onun millətçi siyasəti və daxili maraqları qlobal əməkdaşlıqdan üstün tutması bu dəyişikliyi daha da gücləndirdi və regionalizmin yenidən vurğulanmasına səbəb oldu. Hazırda dünya ölkələrin öz siyasi, sosial-iqtisadi və strateji maraqlarını təmin etmək üçün regional tərəfdaşlığa üz tutduğu artan tendensiyanın şahidi olur. Avropadan Asiyaya, Latın Amerikasından Afrikaya və Yaxın Şərqə qədər müxtəlif regionlar regiondaxili əməkdaşlığı gücləndirməklə cavab verir. Bu regionlar sürətlə uyğunlaşır və regiondaxili əməkdaşlığı gücləndirmək və inkişaf edən dünya nizamında öz təsirlərini gücləndirmək üçün ticarət, təhlükəsizlik və idarəetməyə sərmayə qoyurlar. Regionalizm qlobal siyasətin kifayət qədər tamamlayıcı xüsusiyyətindən müasir qlobal dinamikanın əsas aspektinə çevrilmişdir.

İqtisadi inteqrasiyaya gəldikdə, ölkələr ticarət və investisiyalar üçün bir-birindən getdikcə daha çox asılıdır və bu, iqtisadi risklərin idarə edilməsi və böyümənin stimullaşdırılması üçün regional əməkdaşlığı vacib edir. Ticarət müharibələri, pandemiyanın səbəb olduğu tədarük zəncirinin kəsilməsi və “dost dəstəyinə” doğru irəliləyiş kimi problemlər regional iqtisadi inteqrasiyaya daha da təkan verdi. Təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıq baxımından regional təhlükəsizlik çərçivələri, sülhməramlı əməliyyatlar və terrorla mübarizə səyləri sabitliyin və təhlükəsizliyin qorunmasında regional əməkdaşlığın artan əhəmiyyətini vurğulayır. Regional gərginliklər və güc boşluqları, Afrika İttifaqının müdaxilələrində və ASEAN-ın diplomatik təşəbbüslərində göründüyü kimi, lokallaşdırılmış cavab ehtiyacına səbəb olub. Bundan əlavə, regional ittifaq və əməkdaşlıq iqlim dəyişikliyi, pandemiya və təhlükəsizlik təhdidləri kimi ortaq problemlərin həlli üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir, burada əməkdaşlıq onların ortaq çağırışları üzrə əməkdaşlıq üçün mühümdür.

Regionalizm bütün dünyada necə formalaşır

Artan Amerika təcridçiliyinə cavab olaraq, Avropa İttifaqı strateji müstəqilliyini gücləndirmək üçün fəal işləyir. Müdafiə sahəsində əməkdaşlıq üçün Strateji Kompas və yaşıl və rəqəmsal sektorlara sərmayələrin artırılması kimi səylər kənar təsirlərdən asılılığı azaltmaq üçün nəzərdə tutulub. Avropanın təhlükəsizlik çağırışlarına, xüsusən də Şərqi Avropada davam edən qarışıqlığa yanaşması Aİ daxilində daha vahid müdafiə və xarici siyasətə ehtiyac olduğunu vurğulayır.

Şərqi Asiyada Çinin “Bir Kəmər və Yol” Təşəbbüsü qonşu ərazilərdə iqtisadi əhatə dairəsini genişləndirməyə davam edir. Eyni zamanda, Cənub-Şərqi Asiyanın ASEAN bloku dünyanın ən böyük azad ticarət sazişi kimi ortaya çıxan Regional Hərtərəfli İqtisadi Tərəfdaşlıq (RCEP) vasitəsilə iqtisadi inkişafı təşviq etməklə yanaşı, neytral mövqe tutmağa diqqət yetirir. Cənubi Asiyada regional əməkdaşlıq yüksəlir, Hindistan Çinin təsirini tarazlaşdırmaq və regionda əlaqələri gücləndirmək üçün Çox Sektorlu Texniki və İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Benqal Körfəzi Təşəbbüsü (BIMSTEC) kimi təşəbbüslərə rəhbərlik edir.

Şimali və Mərkəzi Amerikada Meksika ABŞ-Meksika-Kanada Müqaviləsi (USMCA) vasitəsilə Kanada və ABŞ ilə iqtisadi əlaqələrini dərinləşdirir. Eyni zamanda, Meksika Şimali Amerika tərəfdaşlarından asılılığını azaltmaq üçün Latın Amerikası dövlətləri ilə daha çox əməkdaşlığa can atır. Cənubi Amerikada MERCOSUR daxili siyasi problemlərlə üz-üzədir, lakin xüsusilə ölkələr qlobal təchizat zənciri kəsilmələrini həll etdikcə regional ticarəti və investisiyaları gücləndirmək səylərində canlanma var.

Parçalanmış, lakin Regional yönümlü Yaxın Şərq çoxdan kənar təsirlər tərəfindən formalaşıb, lakin biz indi daha regional diqqətli diplomatiyaya doğru tədricən keçidin şahidi oluruq. İsrail və ərəb dövlətləri arasında normallaşma istiqamətində son addımlar, Səudiyyə Ərəbistanının İrana qarşı diplomatik jestləri və daxili mübahisələrin həllinə yönəlmiş Körfəz Əməkdaşlıq Şurasının (KƏŞ) təşəbbüsləri, hətta daha geniş birliyin mümkün olmadığı halda, yerli həll yollarına üstünlük verən yeni praktiki yanaşma nümayiş etdirir.

Afrika, 54 ölkə arasında vahid bazar yaratmağı hədəfləyən Afrika Kontinental Azad Ticarət Ərazisi (AfCFTA) ilə regional inteqrasiyaya doğru iddialı bir səyahətdədir. Afrika İttifaqı, həmçinin Sudan və Saheldəki vasitəçilik səyləri ilə misal olaraq, “Afrika problemləri üçün Afrika həlləri”nə sadiqliyini əks etdirən münaqişələrin həllində iştirakını gücləndirir.

Regionalizmin təsiri ilə bağlı mümkün problemlər

Beynəlxalq təşkilatların azalan funksiyası: Dünya Ticarət Təşkilatı və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı kimi qurumlar öz təsirlərini itirir və getdikcə kənarda qalırlar. Regional güclər öz domenləri daxilində manipulyasiyalarını genişləndirdikcə yeni ittifaqlar və rəqabətlər yaranır. öz sferaları daxilində təsir imkanlarını təsdiqləyir, bu da yeni birləşmələrə və rəqabətə səbəb olur. Yerli həllər üçün imkanlar : Ticarət, təhlükəsizlik və inkişaf məsələləri üçün daha ixtisaslaşmış və səmərəli həllər regional əməkdaşlıq vasitəsilə təmin edilir. Lakin əməkdaşlıq rəqabətə çevrilərsə, bu dəyişikliklər həm də parçalanmanın artması, regional uçurumların genişlənməsi və regional soyuq müharibələrin başlaması riskini daşıyır.

Dünya siyasətinin son dinamikası regionalizmi beynəlxalq münasibətlərdə aparıcı prinsip kimi dəyişdirdi. Donald Trampın qayıdışı və xüsusən də millətçi avtoritarizm beynəlxalq qurumların və hüquqi çərçivələrin təsirini kəskin şəkildə azaldıb; dövlətlər indi təhlükəsizlik, iqtisadi və siyasi əməkdaşlıq üçün regional ittifaqları qəbul edirlər. Məsələn, ASEAN, Hindistan və Çin arasında Asiyanın balanslaşdırma aktı. Bundan əlavə, Avropa Birliyinin sosial-iqtisadi muxtariyyət həvəsi, hətta Afrika ölkələri belə, indi qeyri-kafi və zəif beynəlxalq qurumların buraxdığı boşluqları doldurmaq üçün bir-biri ilə inteqrasiya və əməkdaşlıq etməyə çalışır. Eyni zamanda, bu tendensiya bir tərəfdən region ölkələrini birləşdirir və çoxsaylı imkanlar yaradır; əksinə, regional parçalanmaya və beynəlxalq miqyasda əməkdaşlıq hissinə yol açır. 2025-ci ildə regionalizm qlobal nizamı dəyişdirən və dünyanın hər hansı bir sahəsi ilə məhdudlaşmayan qlobal bir fenomendir. Regionalizm, Avropanın artan inteqrasiyası, Asiyanın balanslaşdırıcı hərəkətləri, Latın Amerikasında muxtariyyət axtarışı, Afrikanın kontinental istəkləri və Yaxın Şərqin ehtiyatlı diplomatiyası ilə göründüyü kimi, siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığın əsas çərçivəsi kimi ortaya çıxdı. Bu inkişaf qrupların davamlılığı üçün yeni şanslar təqdim etsə də, regionalizmin münaqişə və qeyri-sabitlik səbəbinə çevrilməməsi üçün ehtiyatlı davranmağı tələb edir.скачать dle 12.1