Çin, Yaponiya və Cənubi Koreya arasında münasibətlərin cari vəziyyəti

Şimal-Şərqi Asiya ölkələrinin millətləri arasında normativ münasibətlərin mürəkkəb və çoxşaxəli məsələləri ərazi mübahisələrindən irəli gələn konkret məsələlərə qarışsalar da, diplomatik münasibətlərin yaxşı qurulmuş norma və nizamına meydan oxuyur. Problemlərdən biri Dokdo adasının mülkiyyəti məsələsidir ki, bu məsələ Cənubi Koreya və Yaponiya hakimiyyət orqanları tərəfindən mübahisələndirilir. Əhəmiyyətli tarixi və geosiyasi nəticələri ilə bu mübahisə regionun diplomatik mənzərəsində əsas amildir. Digər tərəfdən, başqa bir mübahisə məsələsi ilə Çin və Cənubi Koreyanın hələ də eksklüziv iqtisadi zonanın üst-üstə düşən ərazisi ilə bağlı problemi var. Problem hazırda Çinin Müvəqqəti Tədbirlər Zonasında (PMZ) akvakultura qurğularının quraşdırılması ilə daha da dərinləşir ki, bu da regionda gərginliyi əhəmiyyətli dərəcədə artırıb və həlli vacibliyini vurğulayır. Bu ərazi Koreya yarımadasının qərb sahilində yerləşir və bu, Koreya-Çin diplomatik əlaqələrini saxlamaq üçün mürəkkəb problem yaradır.

Eyni zamanda, Çin və Yaponiya Cənubi Koreya mübahisəsinə bənzər başqa bir problemlə üzləşdilər. Onların hər ikisi Diaoyu və ya Senkaku adalarına iddialıdır. Mübahisə həm də adanın mülkiyyətinə aiddir və hər bir ölkənin tarixi və mədəni perspektivlərini əks etdirir. Yaponiya hökuməti adaya Senkaku adaları, Çin hakimiyyəti isə Diaoyu adaları adlandırıb.

Trump administrasiyasının Çin mallarına yüksək tariflər tətbiq etməsinə işarə edən tarif təzyiqi fonunda Çin iki fərqli problemlə üzləşməlidir. Bir mövqedə Çin, aqressiv və ədalətsiz hesab edilən yüksək əlli Donald Trampın hökmünə qarşı durmalı olsa da, digər mövqedə Çin ərazi mübahisələrinin artıq yaxşı qurulmuş münasibətlərə mürəkkəblik qatdığı Şimal-Şərqi Asiyadakı ən yaxın qonşu ölkələri ilə də həll yolu tapmaq üçün mübarizə aparır.

Çin hakimiyyəti ABŞ-ın Asiyadakı müttəfiqlərinin bir hissəsi kimi çıxış edən Yaponiya və Cənubi Koreyanın həlledici rolunu dərk edir. Onların əlaqələri ABŞ üçün stratejidir və Çin üçün məna kəsb edir, çünki əlaqələri ABŞ-ın uzun tarixinin bir hissəsinə çevrilir. Bu, Koreya müharibəsi zamanı ABŞ-ın rəqibi olduğu Çinin keçmişi ilə tamamilə ziddiyyət təşkil edir. Bununla belə, Çin Yaponiya və Koreyanın ABŞ-a müttəfiq kimi qoşulmasına icazə verə bilər, çünki onlar Çinin Şimal-Şərqi Asiyada ən yaxın qonşuları idilər və bu, böyük fasilələrə səbəb olmadan ortaqlığı bölüşə və davam etdirə bilərdi. Çin, Yaponiya və Cənubi Koreya arasındakı qarşılıqlı hörmət və əlaqələr ümid işığıdır və regionun gələcəyi üçün perspektivli və müsbət perspektiv təklif edir.

Çin və ABŞ iki iqtisadi güc mərkəzi kimi tez-tez bir-birinə zidd olurlar. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, onların münasibətləri təkcə geosiyasi gərginliklə müəyyən edilmir. İki ölkə iqtisadi cəhətdən bir-biri ilə sıx bağlıdır, əhəmiyyətli ticarət və investisiya əlaqələri var. Onların G20 forumundakı təsiri və Koreya və Yaponiya ilə əsas ticarət tərəfdaşları statusu ilə daha da vurğulanan bu iqtisadi qarşılıqlı asılılıq, asanlıqla açıla bilməyən mürəkkəb bir şəbəkədir. Çinin iqtisadi əlaqələrini şaxələndirmək səylərinə baxmayaraq, o, ABŞ-ın siyasi, hüquqi və ədliyyə sistemlərini və sosial-iqtisadi strukturunu dəyərləndirməyə davam edir. Bu maliyyə əlaqələrinin əhəmiyyətini qiymətləndirmək olmaz, çünki onlar Şimal-Şərqi Asiyanın geosiyasi mənzərəsinin formalaşmasında həlledici rol oynayır.

Bədbəxt geosiyasi vəziyyətə baxmayaraq, Çin hökumətinin qarşılıqlı əlaqələr böhranının həllinə dair qəti öhdəliyi sarsılmazdır. Çinin xarici işlər nazirinin sözçüsü Quo Jiakun, mübahisə mövzusu olan akvakultura obyektlərinin tikintisinin əvvəlki razılaşmaları pozmadığını açıqladı. Çin hökumətinin Çin Xarici İşlər Nazirliyinin Sərhəd və Okean İşləri Departamentinin baş direktoru Honq Lianqın başçılıq etdiyi nümayəndə heyətini Cənubi Koreya nümayəndəsi ilə təkbətək dialoqa göndərmək qərarı bu öhdəliyin əyani təzahürüdür. 23 aprel 2025-ci il tarixində Cənubi Koreya Xarici İşlər Nazirliyinin Şimal-Şərqi və Mərkəzi Asiya məsələləri üzrə baş direktoru Honq Lianq və Kanq Yanq-Şin arasında keçirilən son görüş potensial irəliləyiş yolunda ümidverici addımdır. Dialoqdakı bu irəliləyiş gələcəyə nikbinlik aşılayır və başqa cür mürəkkəb vəziyyətdə ümid şüası verən sülh yolu ilə həll potensialını vurğulayır.

Yüksək hökumət rəsmilərinin dialoqu 2019-cu ildə hər iki ölkə tərəfindən başlanmış uzunmüddətli qarşıdurmanın həlli üçün əsas platforma təqdim edir. Sarı dəniz mübahisələri üzrə dialoqda qarşılıqlı qəbul edilmiş razılaşma potensialı sadəcə ümid işığı deyil, nikbinliyi ruhlandıran real imkandır. Bununla belə, etiraf etmək vacibdir ki, bu dialoqun nəticəsi Dokdo və ya Takeşima adası mübahisəsinin nəticəsini əks etdirməyə bilər. Ərazi iddialarını və dəniz hüquqlarını əhatə edən Sarı dəniz mübahisəsi dialoqu Şimal-Şərqi Asiya geosiyasətində həlledici olaraq qalır.

Buna baxmayaraq, Sarı Dəniz dialoqunun qətnaməsi Yaponiya-Cənubi Koreya hökumətinin bütün Dokdo və ya Takeşima adası mübahisəsini necə həll etməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilmədi. Ərazi iddialarından başqa, bu mübahisə Yaponiya və Cənubi Koreya arasında mürəkkəb tarixi və mədəni əlaqələrin simvoludur. Diplomatik olaraq, Cənubi Koreya və Yaponiya hər ikisi üçün ədalətli mühakiməni təmin etmək üçün müxtəlif sübutlar və yanaşmalar təqdim edərək həll yolu tapmaqda əhəmiyyətli irəliləyiş əldə ediblər. Bununla belə, 2024-cü ilin sonuna kimi problem yekun həllini tapmadan dalana dirənir. Bu vəziyyət beynəlxalq münasibətlərdə nüanslı yanaşmanın kritik ehtiyacını vurğulayır, burada nəzakət və anlayış həll üçün yol aça bilər, mürəkkəblikləri dərk etməyin vacibliyini vurğulayır.

Şimal-Şərqi Asiyanın keçmiş geosiyasi mənzərəsi uzun və mürəkkəb bir tarixə, xüsusən də Yaponiyanın Çin ərazisini, Cənubi Koreyanı və bəzi Cənub-Şərqi Asiya ölkələrini işğal etməsi ilə dərin kök salmışdır. Bu tarixi kontekst mürəkkəblik və dərinlik qatları ilə indiki geosiyasi mənzərənin danılmaz hissəsidir. Yaponiya və Çin perspektivli və etibarlı Asiya qurmaq üçün rəsmi olaraq diplomatik əlaqələri gücləndirsələr də, çinlilər bu qaranlıq dövrü heç vaxt unuda bilməzlər. Eynilə, Cənubi Koreya Yaponiyanın keçmişdə etdiklərini heç vaxt unutmaya bilər. Həqiqətən də, koreyalılar Yaponiyanın etdiklərini tamamilə bağışlamadılar. Bu tarixi fon məsələlərin dərinliyini və Şimal-Şərqi Asiyada diplomatik münasibətlərə nüanslı yanaşmanın zəruriliyini vurğulayır. Söhbət sadə həllər məsələsi deyil, bu münasibətləri formalaşdıran tarixin, mədəniyyətin və siyasətin mürəkkəb şəbəkəsini dərk etməkdən gedir. Bölgədəki problemlərin bu mürəkkəbliyi və dərinliyi tamaşaçılara qarşıda duran məsələlərin ağırlığını və tarixi və mədəni konteksti dərk etməyin vacibliyini hiss etdirərək nüanslı yanaşma tələb edir. Yalnız bu konteksti dərk etməklə biz Şimal-Şərqi Asiya geosiyasətinin mürəkkəbliklərində naviqasiya etməyə ümid edə bilərik.

Cənubi Koreya da başqaları ilə iqtisadi və diplomatik əlaqələrdən geri qalmamaqda qərarlıdır. Buna görə də, bu gün Koreya qlobal təhlükəsizlik, ticarət və mədəni mübadilə ilə bağlı Çin və Yaponiya ilə intensiv əməkdaşlığa can atır və səmimi mədəni və maliyyə inkişafı təşviq edir. Bu intensiv əməkdaşlığa müntəzəm yüksək səviyyəli diplomatik dialoqlar, birgə təhlükəsizlik təlimləri və birgə iqtisadi təşəbbüslər daxildir. Cənubi Koreya Şimal-Şərqi Asiyada əsas qonşu olduqları üçün Çin və Yaponiyasız təkbaşına dayana bilməyəcəyini qəbul edir.

Şimal-Şərqi Asiya ölkələrinin hökumətləri ABŞ-Çin ticarət müharibəsinin qlobal iqtisadi mənzərəyə əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdiyini çox yaxşı bilirlər. İqtisadi qeyri-müəyyənliklərə və geosiyasi gərginliyə səbəb olan bu ticarət müharibəsi region ölkələrinin diplomatik münasibətlərinə və təhlükəsizlik strategiyalarına da təsir edib. Regionun qaranlıq tarixinə baxmayaraq, Şimal-Şərqi Asiya ölkələrinin təcrid olunmuş qurumlar deyil, bir-biri ilə dərindən əlaqəli və bir-birindən asılı olduğu getdikcə aydınlaşır. Cənubi Koreyanın Çin və Yaponiya ilə davamlı diplomatik əlaqələri onun qlobal mövqeyi və təhlükəsizliyi üçün çox vacibdir. Cənubi Koreya bu ölkələrlə əməkdaşlıq etməklə beynəlxalq ictimaiyyətdə öz mövqeyini gücləndirə və qlobal çağırışlar, o cümlədən ABŞ-Çin ticarət müharibəsindən irəli gələn problemlər qarşısında müdafiəsini təmin edə bilər. Ticarət müharibəsi region ölkələrini öz iqtisadi və təhlükəsizlik strategiyalarını yenidən nəzərdən keçirməyə məcbur etdi və bu, daha bir-birinə bağlı və bir-birindən asılı olan Şimal-Şərqi Asiyaya gətirib çıxardı. Bu yenidən qiymətləndirməyə ticarət tərəfdaşlarının şaxələndirilməsi və regional təhlükəsizlik ittifaqlarının gücləndirilməsi istiqamətində keçid daxildir, regionun qlobal çağırışlar qarşısında uyğunlaşma qabiliyyəti və dayanıqlılığı vurğulanır.

Şimal-Şərqi Asiyanın qarşılıqlı asılılığı bu ölkələr arasında dinc və konstruktiv münasibətlərin və onların dünya ictimaiyyətinə kollektiv təsirinin zəruriliyini vurğulayır. Cənubi Koreya, Çin və Yaponiya arasında iqtisadi və diplomatik əlaqələr təkcə qarşılıqlı fayda və regionda ortaq təhlükəsizlik və rifah deyil, həm də artan iqtisadi artım və təhlükəsizliyin gücləndirilməsi potensialı ilə bağlıdır. Bu əməkdaşlıq bu əlaqələrin potensial faydaları və onların gətirə biləcəyi kollektiv güc haqqında əminlik yaradır, tamaşaçıları gələcək və bu cür əməkdaşlıq vasitəsilə əldə edilə biləcək müsbət nəticələr haqqında əmin edir.

İmtina: Müəllif bir daha qeyd etmək istəyir ki, bu məqalə onun fikirlərini əks etdirir və heç bir qurumu təmsil etmir. O, həmçinin vurğulamaq istəyir ki, bu məqalədəki məlumatların məzmunu və düzgünlüyünə görə şəxsi məsuliyyət daşıyır və bu məlumat əsasında qəbul edilən istənilən qərar oxucunun məsuliyyətidir.скачать dle 12.1